Jahon tarixi

Eronning Buyuk Britaniya bozoriga aylanishi. 
Rossiya bilan 
urushdagi magdubiyat va uning oqibatlari Eron hukmron 
tabaqalari o‘rtasida keskin norozilik keltirib chiqardi. Oqi- 
batda Eronning qator viloyatlarida yirik yer-mulk egalari 
boshchiligida shohga qarshi isyon ko‘tarildi. Buyuk Britaniya 
Eronning og‘ir ahvolidan foydalanib, 1841-yili uni teng 
bodmagan shartnomani imzolashga majbur etdi. Unga ko‘ra, 
Buyuk Britaniya E ron bilan savdo-sotiq ishlarida katta
137

---

imtiyozlarga ega b o ‘lib oldi. Oqibatda u Eron bozorlarini 
o ‘zining yengil sanoati mahsulotlari bilan toddirib tashladi. 
Bu esa, o ‘z navbatida, mahalliy dehqonlarni, hunarmand va 
savdogarlarni xonavayron qildi. Shu tariqa Eron yirik mus- 
tamlakachi Buyuk Britaniyaning sanoat mahsulotlari sotila- 
digan bozoriga aylanib qoldi. Bu mamlakatda pulga bodgan 
ehtiyojni oshirib yubordi.
Natijada davlat apparatidagi mansablarni sotish va sotib 
olish nihoyatda kuchaydi. Viloyat hokimlari, katta-katta yer- 
mulk egalari davlat xazinasiga soliq todam ay qo‘ydi. Bu 
omillar mamlakat mehnatkash qatlamlari orasida keskin no- 
rozilik kelib chiqishiga sabab boddi. Bu esa oxir-oqibat 1848- 
yilda qo‘zg‘olon kodarilishiga olib keldi. Bu qo‘zg‘olon tarixga 
«Bobiylar qo‘zg‘oloni» nomi bilan kirgan.
Bobiylar qo‘zg‘oloni. 
Qo‘zg‘olon shoh tuzumiga, zulmiga 
va yer egaligiga qarshi qaratilgan edi. Qo‘zg‘olon ishtirok- 
chilari, asosan, hunarmandlar, mayda savdogarlar, shahar 
kambag‘allari va shahar atrofida yashovchi dehqonlar edi. 
Qo‘zg‘olonda quyi darajadagi ruhoniylar ham qatnashishdi.
Q o‘zg‘olonchilar bobiylik tadim oti tarafdorlari bodgan. 
Bu tadim otning asoschisi sayyid Ali M uham m ad bodib, 
o ‘ziga Bob («haqiqat va adovat yodiga olib chiquvchi eshik») 
taxallusini qabul qilgan edi. Bobiylik atamasi shu taxallusdan 
kelib chiqqan.
Bobiylik ta ’limoti asosida ilohiy xaloskor (mahdiy)ning
kelishi yaqinlashganligi va Bob mahdiyning xohish-irodasi,
ко ‘rsatmalari, yo ‘l-yo ‘riqlarini xalqqa yetkazishga da ’vat
etilganligi haqidagi g ‘oya yotgan.
Bobiylar shaxsni himoya qilish, kambag‘allardan olinadigan 
soliqlarni bekor qilish, yirik yer egaligini tugatish, barcha 
m ol-m ulklarni odamlarga teng taqsimlash kabilarni talab 
qildilar. Ayni paytda ular mavjud davlat tuzumini ag‘darib 
tashlash tarafdorlari ham edilar.
Qo‘zg‘olon 1850-yilning o‘rtalarigacha davom etdi. Elar- 
biy jihatdan ustun bodgan shoh qo‘shini Bobiylar qo‘zg‘olonini 
bostirdi. Ali Muhammad esa qatl etildi.