Söhrab Tahir "Ata" Poema-epos
Söhrab Tahir "Ata" Epos-poema II cild
Yüklə 6,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Söhrab Tahir "Ata" Epos-poema II cild
- XIII Bölmə Darvidellə döyüş söylənci
- Haçasaqqalla döyüş söylənci
- Duzdağda döyüş söylənci
|
Söhrab Tahir "Ata" Epos-poema II cild 814
Turq deyirdi:-Dirrik döyüş deyildir, O dinclikdir, hər gün yürüş deyildir, O çalışdır, çarpış-marpış deyildir, Iki başev ikiləşmə deməkdir.
Tunq:-Sən ata, orda, burda qonaqsan, Barış, döyüş arasında ortaqsan, Həm barışsan, həm də iti yaraqsan, Iki başev ikiləşmə deməkdir.
Turqər:-Mənə tanrı belə buyurur, Adamları pisə, yeyə ayırıb, Indi hamı qana doğru yüyürür, Iki başev ikiləşmə deməkdir.
Tunq:-Mən almasam qabağını öclərin, Kim qoruyar əl-ayaqsız heçləri, Dincçilərin buna çatmaz gücləri, Iki başev ikiləşmə deməkdir.
-Düzdür, sənin bacarığın gərəkdir, Çox basarlıq çox qan-qada deməkdir, Əkin üçün günlər dardır, seyrəkdir, Ancaq dinclik əkin, biçin deməkdir, Iki başev ikiləşmə deməkdir.
Tunq:-Yim sən deyən o dincliyi yaratdı, Yer üzündə adam beşdə yüz artdı, Çoxluq yeri, ev-eşiyi daraltdı, Iki başev ikiləşmə deməkdir.
-O,tanrıdan yeni yardım istəyib, Tanrı ona yeni yollar göstərib, Yim yenə də yer üzünü bəsləyib, Doqquz yüz il yerdə şahlıq eyləyib, Iki başev ikiləşmə deməkdir.
Tunq:-Sən deyənlə gedsək, nələr etməli, Yim yoluyla, Tunq yoluyla getməli? Qan-qadanın üstün nəylə örtməli, Iki başev ikiləşmə deməkdir.
Turq:-Yavaş-yavaş qan-qadanı pisləmək, Adamları yaxşı yola səsləmək, Tanrıların dediyini izləmək, www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
815
Barışığı min, on min il gözləmək, Iki başev ikiləşmə deməkdir.
Tunq: -Onda buyur, otur burda şahsayaq, Bizdən uzaq döyüşgənlik, yal-yaraq, Yeyək, içək, əkin, biçin, xış, oraq... Onda gərək “əkbiç” evi yaradaq, Qancıl gəlsə tanrı gəlib qovacaq, Iki başev ikiləşmə deməkdir.
Beş min ildir döyüş olub hər yanda, Hamı buna orgənibdir Turanda, Öc alanlar ayaq tutub İranda, Kim qoruyar bizi pisdən, yamandan, Iki başev ikiləşmə deməkdir.
Turq:
-Tanrı, Sərtüz deyir, yeydir yaxşılıq, Yaşayacaq yeylər tanrıqarışıq, Pis gedəcək, güc gələcək yaxşılıq, Bəsdir daha atda-butda danışıq, Iki başev ikiləşmə deməkdir.
*** Ikiləşdi İranda da başçılar, Işdə üçlük ikilikdən yaxşıdır. Turpar, Tusər hər gün durdu üz-üzə, Işdə üçlük ikilikdən yaxşıdır.
Biri dedi, yaxşı ürək, söz hanı, Sənsən belə qarışdıran İranı, Əlləşirsən odlayasan aranı, Işdə üçlük ikilikdən yaxşıdır.
Biri dedi, şahsan, bizə böyüksən, Ancaq sən öz torpağına dönüksən, Turun, Tunqun qabağında büküksən, Biri dedi, öc, qancıllıq pis işdir, Səninki də güləş, dalaş, döyüşdür, Darvidelə, Duzdaqelə yürüşdür, Işdə üçlük ikilikdən yaxşıdır.
Biri dedi, qurdalama yaramı, www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
816
Sən öldürdün qardaşımı, atamı, Bu şahlıqda qorxu basır adamı, Işdə üçlük ikilikdən yaxşıdır.
Turpar:
-Turqu, Tunqu mən yaxından görmüşəm, Mən onların iç evinə girmişəm, Görüb, bilib, sevib ürək vermişəm, Işdə üçlük ikilikdən yaxşıdır. Tusər: -Çox böyükdən qorxma, nədir böyükdür, Böyük var ki, içi qurdlu, çürükdür, Qart ağacın köksü dəlik-dəlikdir, Dalğalanır dəniz, sonu kopükdür, Işdə üçlük ikilikdən yaxşıdır.
Turpar şahın uca olsun başrağı, O ağacdır, mən də onun budağı, O başraqdır, mən də onun saçağı, Böyük şahdır, məndə iti yarağı, Işdə üçlük ikilikdən yaxşıdır.
-Şah baxmasın mənim acı dilimə, O buyursun, durum, gedim ölümə, Iki olsaq şahlıq iki bölünər, Işdə üçlük ikilikdən yaxşıdır.
Turpar: -Bax, belə də Turqər gücdür, hər nədir, Turq Turandır, Tunqər orda düymədir, Turan dəniz, Tunqər orda dəhnədir, Işdə üçlük ikilikdən yaxşıdır.
-Bu sözlərdə yanıq iyi duyuram, Sən yanmısan Tunq əlində, anıram, Sən yanmısan, mən də indi yanıram, Mən şahımı öc yerimkə qoyuram, Işdə üçlük ikilikdən yaxşıdır.
Turpar susdu, danışmadı, dinmədi, Ancaq yenə dediyindən dönmədi, Gördü Tusər ondan sözdə öndədir, Işdə üçlük ikilikdən yaxşıdır.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
817
Gördü sözlər söz deyildir iynədir, Tunqa gendən tərs şapalaq, sillədir, Üzündəki yanıq yerlər göynədi, İşdə üçlük ikilikdən yaxşıdır.
XIII Bölmə Darvidellə döyüş söylənci
Parsdiyarın səsləncləri gurladı, Döyüşlərdə söz üstündür, güc üstün? Iran ola gərək bütün Darvidel, Döyüşlərdə söz üstündür, güc üstün?
Tusər gizli düşünmüşdü bu toyu, Turan üçün qazılmışdı bu quyu, Tunq yardıma gələcəkdi çay boyu, Bir də üzə çıxacaqdı bu oyun, Oxu atıb gizlətmişdi o yayı, Döyüşlərdə söz üstündür, güc üstün?
Darvidelli ayrılmışdı Turandan, Istəyirdi üzülüşsün İrandan, Heç bilmirdi tutsun kimdən, hayandan, Döyüşlərdə söz üstündür, güc üstün?
Qocalmışdı Balaşq, həm də Qaratel, El-elatdan ayrılırdı ilbəil, Diyarlaşıb yurdlaşırdı hər biri, Döyüşlərdə söz üstündür, güc üstün?
Turan böyük, Turanlılar dipdiri, Baş girdənə, köküs enli, göz iri, Türkün, mağın, farsın, sakın ilk yeri, Döyüşlərdə söz üstündür, güc üstün? Çini, Hindi, Misri keç, gəl dayan, dur, Yerdə qalan nə vardırsa Turandır, Kim desə ki mən də varam, yalandır, Döyüşlərdə söz üstündür, güc üstün?
Darvidelə Tunq qardaşlıq adına, Qurdər şahı yola saldı yardıma, Dedi:-Min, get mənim Çilçil atıma, www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
818
Toplum götür, çox güc vermə artıma, Sayı çatsın on iki min yarıma, Döyüşlərdə söz üstündür, güc üstün?
*** Qız toplumu öncə çıxdı meydana, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır. Dedilər ki, biz bağlıyıq Turana, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
Bu, Tusərə alçaqlama gətirdi, Sanki, birdən o özünü itirdi, Uruyerdən Qurdər özün yetirdi, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
Qaş-qabaqlı çıxdı Tusər meydana, Dedi:-Qızlar, bu təhqirdir İrana, Mən qızlara bu yürüşdə qurbanam, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
Sanna dedi:-Qarateləm, vuruşqan, Bizim qızlar döyüşgəndir, alışqan, De, sən kimsən, sən nəçisən, ay oğlan, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
Yarımüztut beş yüz, başda dəbilqə, Içlərində topal, çolaq, ələngə, Az danışan, çox düşünən, deyingən, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
Iki qırış düyünləndi alnında, Parlaq qılınc sıyrılandan qınından, Tusər gördü gözəl qızı yaxından, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
Sanna vurdu, gözləmədi Tusəri, Iti idi qılıncının kəsəri, Daha iti qadın ərki, təpəri, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
Çıxdı önə pota, gödək, Pişikgöz, Dedi:-Ay qız bir az gözlə, bir az döz, Bu meydanda sən maralsan, mən öküz, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
819
Qızlar güldü, ancaq hücum çəkdilər, Pişikgözü alıb, yırtıb, sökdülər, Yarıb keçib toplumu, qan tökdülər, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
-Mən Tusərəm, gözləyirəm Tunqəri, Qurdər, kimi gözləyirsən, çıx bəri, Qabağıma çıxan ərlər gəbərib, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
-Sanıb uşaq oyuncağı Tunq səni, Sənə qarşı göndəribdir o məni, Qatlayaram, büküb iri gövdəni, Diz çökdürrəm sənin kimi ərəni, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
Qurdər çapdı atı Tusər üstünə, Tusər çıxdı qıvraq onun qəsdinə, Vurdu onu, sındı ağız, alt çənə, Qurdər döndü özü vecsiz gödənə, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
Qurdər:-Gəl, güləşək, ağrıların azalsın, Kim güc gəlsə, o burada şah olsun, Basılana burda sonev qazılsın, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
Sanna dedi:-Darvidelin şahı var, Şah olmağı Darvidelli bacarar, Məni basan ancaq burda şah olar, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
Bunu deyib Sanna vurdu qılıncı, Tusər aşdı, yaralandı sağ qıçı, Söz ağzında qaldı onun yarımçıq, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
Qurdər vurdu yıxılanı bizucla, Silkələnib Tusər qalxdı qılıncla, Buynuzlaşdı iki keçi bir qoçla, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
Qılıncların vıyıltısı, işığı, Qalxanların gumbultusu-yırtığı, www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
820
Ərənlərin coşub, daşan acığı, Ölənlərin daşdan, qumdan yastığı, Düşündürdü bir az Tusər yazığı, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
Dedi:-Qurdər, gəl, güləşək, yaxın dur, Tunq gələnə yaxşı vuruş, bax, budur, Nəyə gərək qırhaqırla, vurhavur, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
Batdı bizuc Qurdər şahın çiyninə, O çırpıldı bir qayanın tininə, Çabaladı uzununa, eninə, Öncə qız yox, oğlan qızdan utanır.
Haçasaqqalla döyüş söylənci
-Tunq, mən Tusam, haçasaqqal Tusərəm, “Mənəm” mənəm deyən öndə durur özündən. Gözləyirdim gəlişini döyüşə, “Mənəm” mənəm deyən öndə durur özündən.
Biləsən ki, Darvideli almışam, Başçıları vurub atdan salmışam, Mən buranın başbaşısı olmuşam, “Mənəm” mənəm deyən öndə durur özündən.
Hörmətim var sənin kimi yaşlıya, Iran, Turan durub qarşı qarşıya, Gəl barışa, ya döyüşə başlayaq, “Mənəm” mənəm deyən öndə durur özündən. Tunq:
“Tusər artıq son işıqı söndürür, O Turandan tam üzünü döndərir, Gərək ora Eldəbiri göndərim, “Mənəm” mənəm deyən öndə durur özündən.
Tus Qurdəri basır iplə bağlayır, Tutuq edib dustaqlıqda saxlayır, Turanlının gücü, içi laxlayır, “Mənəm” mənəm deyən öndə durur özündən.
Qız toplumu gözləyərək durubdur, www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
821
Döyüş, aclıq hamılığı yorubdur, Tus bu işi, bicləməni qurubdur, “Mənəm” mənəm deyən öndə durur özündən.
Tunq eşidir bunu, düşür təşvişə, Bir qədər də mətəl qalır bu işə, Iyirmi min atlı çıxır yürüşə, “Mənəm” mənəm deyən öndə durur özündən.
Tunq yolüstü əmr eləyir, bax, belə: -On min atlı Tusa, on min Parselə, Düşsün Tusun ürəyinə vəlvələ, “Mənəm” mənəm deyən öndə durur özündən.
Çatan kimi Darvidelə bağırır, Nərildəyib burda dəhşət doğurur, Yaraqlını qırhaqıra çağırır, “Mənəm” mənəm deyən öndə durur özündən.
*** Çatır Tusa süpürləyir atını, Yürüş edən gücdür, zəfər onundur. Alır Tusun gözlərinin odunu, Yürüş edən gücdür, zəfər onundur.
Tunq deyir ki, dur ayağa, yekəbaş, Sənə sonev olacaqdır bu savaş, Az İranda döşünə döy, yavalaş, Yürüş edən gücdür, zəfər onundur.
Qalxan tutub Tus yeriyir qabağa, Tunq əndərir dəmir gürzü tutağa, Tus dözməyir, diz qatlayır torpağa, Dönür yerdə ayaqaltı tapdağa, Yürüş edən gücdür, zəfər onundur.
Səs yayılır ağız-ağız hər yana, On min atlı birəm girib İrana, Başsız qalan Başev qalıb virana, Yürüş edən gücdür, zəfər onundur.
Tus bilir ki bu iş Tunqun işidir, O diskinir, qoyun kimi tövşüyür, Deyir:-Parslar durun, məni eşidin, www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
822
Yürüş edən gücdür, zəfər onundur.
-Hamı dönsün Darvideldən Parselə, Gözləmirdik bu döyüşü biz belə, Qabaqdadır döyüşümüz, Tunq, hələ, Yürüş edən gücdür, zəfər onundur.
Sanna dedi:-Tusu əsir götürək, Yekəbaşın ad-sanını itirək, Ya da onun burda işin bitirək, Yürüş edən gücdür, zəfər onundur.
Tunq dedi:-O başçıdır ölkədə, Qoy qayıtsın, ağıllanar bəlkə də, Ağıllansa çıxmaz bizim cərgədən, Oğul qalmaz əl-ayaqsız kölgədə, Yürüş edən gücdür, zəfər onundur.
Eldəbiri çıxartdılar dustaqdan, O da bunu gözləyirdi bayaqdan, Ac qalmışdı, o düşmüşdü ayaqdan, Yürüş edən gücdür, zəfər onundur.
Qurdər deynən haradasan, harada, Məni alıb ağrı, dərin yaralar, Yara qalsa laxtalanar, qaralar, Yaralı da, çöpə dönər, saralar, Yürüş edən gücdür, zəfər onundur. ***
Sona çatır Darvideldə döyüşlər, Qan-qadanın əvvəli var, sonu yox. Qalır Turan yurdu kimi Darvidel, Qan-qadanın əvvəli var, sonu yox.
Toplum dönür, Tunq İrana dönməyir, Neçə gündür o, atından enməyir, Acığı da alovlanır, sönməyir, Acıqlıdır, danışmayır, dinməyir, Qan-qadanın əvvəli var, sonu yox.
O düşünür, İran, Turan bir olsun, Hər ikisi Turanlıqda yer alsın, Yer üzündə Turan adı gur olsun, Qan-qadanın əvvəli var, sonu yox.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
823
Dedi, qoyum Elçiçəyi yerimdə, Bəs kim qalsın Elçiçəyin yerində, Yerinc qoyum onərlərin birindən, Qan-qadanın əvvəli var, sonu yox.
Özüm gəzim ölkə, ölkə Turanı, Mən Turanın qulluğunda dayanım, Olum hər gün elin, yurdun hayanı, Qan-qadanın əvvəli var, sonu yox.
Böyük ölkə dolandırmaq ağırdır, Böyük ölkə haradasa fağırdır, Ona qarşı çox ölkələr paxıldlr, Böyük ölkə sanki şirin nağıldır, Qan-qadanın əvvəli var, sonu yox.
Gərək bölüm bunu İran, Turana, Tərs baxacaq onda xortdan xortdana, Bənzəyəcək qohum-arpa, samana, Qan-qadanın əvvəli var, sonu yox.
Yoxsa bitməz qan-qan deyən bu işlər, Bitməyəcək aramızda döyüşlər, Ara verməz sancı, təhqir, söyüşlər, Qan-qadanın əvvəli var, sonu yox.
Böyük ölkə parçalanır içindən, Zəhləm gedir daha tayfa köçündən, Zəhləm gedir onun, bunun öcündən, Qala bilməz Turan bu cür biçimdə, Qan-qadanın əvvəli var, sonu yox.
Qoy çağırım Sayan, Alan, Sayanı, Bəlkə onlar dolandıra Turanı, Yaradalar hər səliqə, sahmanı, Qan-qadanın əvvəli var, sonu yox.
Turq düşünür, yorğun atı yorğadır, Tunqun yolu dəyişilib, başqadır, Gecə ulduz ətək-ətək qorğadır, Ay ulduzlar içrə qızıl toqqadır, Qan-qadanın əvvəli var, sonu yox.
Nə deyirsən, sısqa diyar, sısqa yurd, www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
824
Sən də buyur öz-özünə ölkə qur, Az Turanın arxasınca yeri, yort, Öz xeyrinə onu, bunu qopart, qırt, Qan-qadanın əvvəli var, sonu yox.
Muğel, Çinçay, Qoşaboğaz, Qobuçöl, Ay Buzboğaz, Durudaşel, Yaqutel, Bağlantıdan çıxın, Altay, Darvidel, Turan daha yolqonağı ev deyil, Qan-qadanın əvvəli var, sonu yox. Turq düşünür, at yanpörtü şüllənir, Külək vurur, yal, quyruğu yellənir, Dağ başında gün işığı bəllənir, Qan-qadanın əvvəli var, sonu yox.
Çilçilatı gətirillər, o, şişib, Yaralıdır, sol sağrısı, sağ döşü, O kişnəyir, şaha qalxır, yer eşir, Qan-qadanın əvvəli var, sonu yox.
Tunqər deyir:-Haradaydın çil atım, Döyüşlərdə qoruncumsan, həyatım, Xilaskarım, mənim qolum, qanadım, Qan-qadanın əvvəli var, sonu yox.
*** Qarşıladı Tunqu tezdən Elçiçək, Əri yedirt, sonra aç, de, sözünü. Açılmışdı bol süfrələr Basevdə, Əri yedirt, sonra aç, de, sözünü.
Dedi:-Ərim, hardan yara almısan, Arıqlayıb bir azcana solmusan, Eşitdim ki Tusa zəfər çalmısan, Əri yedirt, sonra aç, de, sözünü.
Tunq bir dinclik duydu sanki özündə, Vəcdə gəldi arvadının sözündən, Iyləyərək öpdü onun üzündən, Əri yedirt, sonra aç, de, sözünü.
Arvadına açdı dedi çox sözü, Açdı, dedi cod yalanı, ağ düzü, Yatdı bütün iki gecə gündüzü, www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
825
Əri yedirt, sonra aç, de, sözünü.
Gileyləndi qaynatası Turqərdən, -O əl çəkmir-ora, bura səfərdən, Salır bizi yad gözlərdə nəzərdən, Əri yedirt, sonra aç, de, sözünü.
Ancaq dinib danışmadı arvadı, Elçiçəkdi təkcə Turqun övladı, Dağılardı yoxsa evi, büsatı, Əri yedirt, sonra aç, de, sözünü.
Ərlə arvad arasında söz acı, Arvad quzu timsalında, ər qoçu, Belə vaxta açmaq olmaz hər sucu, Əri yedirt, sonra aç, de, sözünü.
Başev söylənci
Başev yedi, içdi, kefdən hallandı, Qarışdırma quşla quzu ətini. Hamı bildi Tunq bir azca dəyişib, Qarışdırma quşla quzu ətini.
Tunqun dili acılaşdı get-gedə, Dedilər ki, bu keçəndir, tez gedər, Qaratikan tez tökülər, gül bitər, Tunqu çox da danlamayın, çox, yetər, Qarışdırma quşla quzu ətini.
Açılmışdı bol süfrələr yan-yana, Məclis Tunqdan küsülüydü çox güman, Bicləmələr burdan doğur hər zaman, Qarışdırma quşla quzu ətini.
Biri dedi:-Mən gücümü yığaram, Mən İranı beşiyində boğaram, O ox olsa, mən şimşəktək çaxaram, Qarışdırma quşla quzu ətini.
Biri dedi:-Çoxuq, saya gəlmirik, Ölkə artır, sayımızı bilmirik, Ömür artır, qocalırıq, ölmürük, Qarışdırma quşla quzu ətini.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
826
Biri dedi:-Turan gərək seçilsin, Biri dedi:-Turan gərək kiçilsin, Turan, İran, Çinçay-dedi-üç olsun, Qarışdırma quşla quzu ətini.
Rəqs etmirdi qızlar bu gün məclisdə, Bərq vururdu onlar ipək təlisdə, Çəkinirdi Turqdan, Tunqdan üst-üstə, Qarışdırma quşla quzu ətini.
Tunq sevmirdi qadın çöldə oynasın, Ölülərin qatı qanı qaynasın, Oynaqlasın vaxtsız tövlə danası, Qarışdırma quşla quzu ətini.
Duzdağyerin səsləncləri gurladı, Rəqsdən sümük, səsləncdən qan oynayar. Balasqelin toplumları yürüşdə, Rəqsdən sümük, səsləncdən qan oynayar.
Gec gəlmişdi Balasqlılar köməyə, On min atlı dönüb iti küləyə, Dırmaşıllar dağa, yala, ətəyə, Neçə gündü möhtac qalıb çörəyə, Rəqsdən sümük, səsləncdən qan oynayar.
Ac toplumu qabaqlayır Dəmirqız, Yaraqlanıb, qılınc, bizuc, ox, toppuz, Qoşquların təkərləri yararsız, Dəmirqızdır ondə gedən, tək-yalqız, Rəqsdən sümük, səsləncdən qan oynayar.
Xəbər çatdı Tunqa gecə yarısı, Zoqquldadı onun köhnə yarası, Görüb bunu dedi, Ağüz atası, Rəqsdən sümük, səsləncdən qan oynayar.
Dedi:-Beş min atlı getsin Duzdağa, On, dörd atlı qoşqu, bir də on daşqa, On min atlı yola düşsün Balasqa, Rəqsdən sümük, səsləncdən qan oynayar.
|