Abu rayhon beruniy nom id ag I to sh k en t da vlat texn ika u n IV er site ti m. X. Aripova

В учебном пособие рассмотрены общие принципы построения системы 
автоматизированного проектирования (САПР) радиоэлектронных средств (РЭС), 
обобщены и систематизированы наиболее употребительные методы и алгоритмы 
математического моделирования функциональных элементов, радиоустройств и 
радиосистем. Изложены вопроси проектирования, построения банков данных 
элементов РЭС, применения компьютеров в САПР РЭС.
Учебное пособие предназначени для студентов обучающих по направлению 
5350700 - Радиоэлектронные устройства и системы, 5111000 - Профессиональное 
образование (5350700 - Радиоэлектронные устройства и системы).
* * *
The tutorial discusses the general principles o f computer-aided design (CAD) elec­
tronic means (RECs), generalized and systematized the most common methods and algo­
rithms o f mathematical modeling o f functional elements, radios and radio systems. The 
questions o f design, build databases RES elements, the use o f computers in CAD RES.
Textbook designed for students enrolled in the direction 5350700 - Electronic 
devices and systems, 5111000 - Professional Education (5350700 - Electronic devices 
and systems).
U O ‘K: 621.396.6(075) 
KBK 32.844-05
Taqrizchi/ar:
F.F. U m arov - Toshkent temir yo'llariTY M I, «Elektraloqa va radio» kafedrasi, 
t.f.n., dotsent.
I.R. Faziljanov - Toshkent axborot texnologiyalari universiteti, «Elektronika va 
radiotexnika» kafedrasi mudiri, t.f.n., dotsent.
ISBN 978-9943—983-85—4
© T o s h k e n t dav lat texnika universiteti, 2015;
© «F an va texnologiva» nasliriyoti, 2015.

---

K IR ISH
Yangi texnik vositalami ishlab chiqarishdagi ulkan o ‘zgarishlar, 
zamonaviy radioelektronika vositalami ishlab chiqarish, fan 
texnikaning ilgarilab ketishi, katta-katta loyihalash ishlarini baja- 
rishni taqozo etadi. Loyihaning sifatiga va bajarilish muddatiga 
bo‘lgan talab, loyihalash obyektlarining murakkablashib borishi, 
ularda bajariladigan funksiyalarning muhimligiga qarab, loyihalash 
jarayonidagi eng muhim aspektlaridan biri hisoblanadi. Bu talabni 
qondirish, loyihalovchilarning sonini oshirish yo‘li bilan hal qilinib 
bo'lmaydigan muammo bo‘lib, uni faqat loyihalash ishlarida 
hisoblash texnikasi vositalaridan imkoni boricha keng foydalanish 
bilan, loyihalash protseduralarini avtomatlashtirish y o ‘li bilan hal 
qilish mumkin hisoblanadi.
Loyihalashni avtomatlashtirishdan maqsad - loyihalash sifatini 
oshirish, loyihalash jarayoniga ketadigan sarf-xarajatlami kamay- 
tirish, loyihalash vaqtini qisqartirish, loyihalash ishi bilan band 
bo‘lgan muhandis - texnik xodimlar sonini o ‘sib borishini bartaraf 
qilish, ulami ishlab chiqarish faoliyatlarini samarasini yanada 
oshirishdan iboratdir. Biroq hamma hollarda ham, loyihalashning 
oddiy usulidan, avtomatlashtirish usuliga o ‘tilganda, yuqorida qayd 
qilingan barcha maqsadlar, bir vaqtda hal qilinavermaydi. Masalan, 
ko‘p hollarda loyihalash jarayonini, mahsulot sifatiga e ’tibor 
bermay tezlashtiriladi, ko‘p hollarda esa, mahsulot sifati oshiril- 
ganda materallarga ketadigan sarf - xarajatlar oshib ketishi kuza- 
tiladi. Lekin bunday kamchiliklarga qaramay, loyihalashni avto­
matlashtirish loyihalash jarayoniga sarf qilinadigan vaqt miqdorini 
sezilarli qisqartiradi. Turli stanoklarda mahsulot ishlab chiqarishni 
avtomatlashtirish esa, ishlab chiqarish hajmiga, yiliga sezilarli ta’sir 
ko‘rsatib, loyihalovchining ishlab chiqarish faoliyatini 5-10 maro- 
tabaga oshiradi. Umuman, hozirgi yangi radioelektronika vosita- 
larini loyihalash jarayonlarini avtomatlashtirish sistemalarisiz 
tasavvur etish mumkin emas. Shuning uchun radiosanoat ama- 
liyotida, turli REAlari vositalarini loyihalashda avtomatlashtirilgan
3

---

loyihalash sistemalarini qo‘llash va bunday sistemalardan foyda- 
lanuvchi mutaxassislami tayyorlash masalasi juda dolzarb muammo 
hisoblanadi.
Ushbu o ‘quv qo‘llanmaning asosiy maqsadi talabalarni REAlari- 
ni avtomatlashtirilgan loyihalash sistemalari bilan tanishtirish, 
ularga radioelektron apparatlar qurilmalari va elementlarining 
sistemotexnik, sxemotexnik va konstruktorlik loyihalash masala- 
larini yechish jarayonini modellashtirish, radiotexnik sistemalarni, 
qurilmalarni va ulami konstruksiyalarini modellashtirish uslublarini 
o ‘rgatish 
hamda 
loyihalash jarayoniga 
qo‘llash, 
loyihalash 
yechimlarini optimallash, loyihalash masalalarini yechishga zamo- 
naviy kompyuter dasturiy ta ’minotini qo‘llash va ular yordamida 
loyihalash ishlarini bajarish uchun ko‘nikmalar hosil qilishga 
m o'ljallangan.
Hozirgi davrda turli ishlab chiqarish tashkilotlarida minglab 
avtomatlashtirilgan 
loyihalash 
sistemalari 
ishlatilmoqda. 
Bu 
sistemalar ishlab chiqarishda loyihalash jarayonlarini, texnologik 
jarayonlam i, loyihalashning konstruktorlik va ilmiy tekshirish 
bosqichlarini amalga oshirish jarayonlarini bajarishni boshqarib, 
muhandis-texnik xodimlami og‘ir mehnatlarini yengillashtirishga va 
ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga sezilarli ta’sir etmoqda.
Loyihalashni avtomatlashtirish, mustaqil ilmiy-texnik yo‘nalish 
qilib ajratish, avtomatlashtirilgan loyihalash jarayonlari bilan 
avtomatlashtirilmagan loyihalash jarayonlari orasidagi sezilarli 
farqlami kuzatish davomida yaqqol namoyon bo‘ladi. Loyihalashni 
avtomatlashtirish predmeti b o iib , 
loyihalash 
protseduralarini 
shakllantirish, loyihalash jarayonlarini strukturalashtirish va ulami 
turlash, loyihalash masalalarini yechish algoritmlari, uslublari 
modellarini yaratish, dasturlar yozish, m a’lumotlar bankini tashkil 
qilish va ulami yagona loyihalash tizimiga birlashtirishdan iboratdir.
4

---