Abu rayhon beruniy nom id ag I to sh k en t da vlat texn ika u n IV er site ti m. X. Aripova

1.4. A LS larin i y aratish d ag i asosiy xu susiy atlar 
va tam oyillar
Loyihalashni 
avtomatlashtirishda, 
loyihalashning 
mashinali 
uslublaridan foydalanishning asosiy ustunligi bo‘lib, obyektning 
matematik modellari asosida kompyuterda eksperimentlar o ‘tkazish 
mumkinligi va buning natijasida fizik modelga ketadigan sarf- 
xarajatlami sezilarli kamayishi hisoblanadi.
Zamonaviy ALS larini yaratish uchun quyidagilami bajarish 
kerak:
- matematik modellar va hisoblash texnikasi vositalaridan 
foydalanish asosida loyihalashni rivojlantirish;
- axborot uzatish, qayta ishlash, izlash jarayonlarini avtomat­
lashtirish;
- optimallash uslublaridan, ya’ni ko‘p variantli loyihalash 
uslublaridan foydalanish;
- loyihalanayotgan obyektning, yig‘ilayotgan mahsulot yoki 
materialning samarali matematik modellaridan foydalanish;
- obyektni loyihalashni avtomatlashtirishda kerakli bo‘ladigan 
sistemalashtirilgan m a’lumotlardan tashkil topgan m a’lumotlar 
bazasini yaratish;
- loyiha hujjatlarini rasmiylashtirish sifatini oshirish;
- ijodiy boim agan ishlami avtomatlashtirish;
- loyihalash uslublarini unifikatsiyalash va standartlash;
- ALS sohasi bo‘yicha mutaxassislami tayyorlash va qayta 
tayyorlash;
- loyihalash tashkilotlarida ALS lar bilan foydalanuvchilar 
o ‘rtasida o ‘zaro bog‘liqligini ta ’minlash.
ALS lar konstruktorlash va injenerlik loyihalash masalalar 
xususiyatlarini maksimal hisobga olgan holda, texnik vositalami, 
matematik va dasturiy ta’minlash vositalarini o ‘zaro birlashtiradi. 
ALS lardan foydalanishda maxsus muammoga y o ‘naltirilgan tillar 
va axborotli tillar bazasi orqali injeneming kompyuter bilan muloqot
16

---

qilishi uchun sharoitlar yaratiladi. ALSning asosiy vazifasi loyiha- 
Inshning hamma bosqichlarini yoki biror-bir alohida qismini 
loyihalashni avtomatlashtirishdan iboratdir.
ALS lami yaratishda ulami alohida qismlari sistemali birlik, mos 
lushishlik, tiplash va rivojlantirish tamoyillari bilan boshqarilishi 
e'liborga olinadi.
Sistemali birlik tamoyili - bu sistemaning to‘liqligini ta’minlab, 
uhyektni to ‘liq loyihalashni yoki alohida elementlarini loyihalashni 
ta’minlaydi.
Mos tushishlik tamoyili, ALS lami tashkil qiluvchi qismlarini 
blrgalikda ishlashini ta ’minlab, uni ochiq sistema bo‘lishligini 
miqlfib turadi.
Tiplash tamoyili ALSlarda unifitsirlashgan va tipli elementlardan 
Ibydalanishga moslashadi. Tiplashga ko‘p marotaba foydalanish 
Imkoniyatiga ega bo‘lgan elementlar kiradi. Unifitsirlashtirilgan va 
llphtshtirilgan elementlar doimiy ekspertiza qilib turilib, kerak bo‘l- 
nr
zamonaviy talablar asosida takomillashtiriladi. ALS lami tiplash 
tamoyili asosida yaratish, loyihalashni avtomatlashtirishning komp- 
leks vositalarini va komponentlarini baza variantlarini yaratish 
hUoblanadi.
Kivojlanish tamoyili ALS lami tarkibiy qismlarini yangi ele­
mentlar bilan ta’minlash, rivojlantirish funksiyalarini o ‘z ichiga 
Oladi.
ALS lami yaratish murakkab ilmiy-texnik muammo hisoblanadi 
VI bu sistemalami tatbiq qilish anchagina m ablag‘ talab etadi.
Hozirgi vaqtga kelib ishlab chiqarish tarmoqlarida ko‘plab ALS 
larilnn foydalanilmoqda, masalan, radiodetallar ishlab chiqarish 
tarmoqlarida, elektron hisoblash tarmoqlarida, mashinasozlik, quri- 
llah turmoqlarida. ALS lami yaratishdagi malaka va tajribalar, ulami 
yaratishda quyidagi asosiy tamoyillami ko‘rsatish imkoniyatini 
btradi:
ALS - insonlar va kompyuter o ‘zaro birgalikda ishlaydigan 
alilcma. Kompyuterlar yordamida loyihalash ishlarini bajaradigan