Abu rayhon beruniy nom id ag I to sh k en t da vlat texn ika u n IV er site ti m. X. Aripova
-rasm. Modellashtirish alfavitlari: a) uchlik, b) beshlik
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
5.10-rasm. Modellashtirish alfavitlari: a) uchlik, b) beshlik.
d) to ‘qqizlik. 114 Bizga m a’lumki RQ elementlarining mantiqiy darajadagi model lari sifatida «qora yashik» ko‘rinishida shakllangan modellardan foydalaniladi. Bunday modellarda kirish va chiqishdagi signallar o ‘rtasidagi bog‘liqlik buleva tenglamalari yoki chinlik jadvali orqali beriladi. Bunday modellar asosan, ulardan foydalanib xohlagan raqamli qurilmalami qurish mumkin bo‘lgan oddiy bazali elementlar («I», «ILI», «NE» va boshqalar) uchun tuziladi. RQ lar ning murakkabroq elementlari (triggerlar, registrlar, xotira qurilmalari va boshqalar), ular ham oddiy bazali elementlaming kombinatsiyalari bo;lib hisoblansa ham, ulami modellashtirishda ko‘proq registrlararo uzatish darajasidan foydalaniladi Bu darajada ulami oddiy elementlardan tuzilgan qismlarining bajaradigan operatsiyalari terminlarida izohlanadi. Modellashti- rishdagi bunday qarash o ‘rta va katta integratsiya darajasiga ega mikrosxemalar asosidagi RQ lami modellashtirishda juda samarali hisoblanadi va modellashtirish vaqtini sezilarli kamaytiradi. K o‘pgina modellashtiruvchi dasturlarda oddiy baza elementlari modellaridan ham, murakkab elementlaming registrlararo uzatish modellaridan ham foydalaniladi. Kompyuterlarda RQ lar element larining izohlarini birlashtirish tartiblar shaklida, mantiqiy tarmoqlar yoki RQlami izohlovchi aniq tilga bog‘liq jadvallar shaklida bo‘lishi mumkin. Yuqorida ko‘rsatib o ‘tilgandek, RQ lar matematik modellari RQning bitta elementini izohlovchi mantiqiy tenglamalar sistemalari, yoki ko‘p o ‘lchovli chinlik jadvali ko'rinishida bo‘lishi mumkin. Kompyuterlarda bunday modellar turlicha tashkil qilinishi mumkin. Tashkil qilinishi usuliga qarab RQ lar modellarini kompilatsiya qilinuvchi va interpretatsiya qilinuvchi modellarga bo‘lish mumkin. Kompilatsiya qilinuvchi modellarda RQ ning dastlabki izohlari mantiqiy tarmoqlar yoki jadvallar ko‘rinishida mashina kodlari tillariga translatsiya qilinadi va obyekt moduli ko‘rinishida shakl- lantirilib, so‘ngra kompyuterda modellashtirish jarayonida baja- riladi. RQ ning izohini mashina kodiga o ‘girish uchun model lashtiruvchi dastuming bir qismi hisoblangan maxsus kompilatordan foydalaniladi. Modellami bunday tashkil qilinishining afzalligi bo‘lib, modellashtiruvchi dastuming tezkorligining yuqoriligi 115 hisoblanadi, kamchiligi b o ‘lib esa murakkab masala hisoblangan kompilatomi yaratish kerakligi va RQ ga biror-bir o ‘zgartirish kiritilsa, kompilatsiya qilishni takrorlash kerakligi hisoblanadi. Interpretatsiya qilinuvchi modellarda RQ laming alohida elementlari orasidagi bog‘lanish jadval ko‘rinishida tasvirlanadi, RQ ning izohi mashina kodiga o ‘girilmaydi va RQ ning qaysidir elementining matematik modelini tasvirlovchi har bir mantiqiy tenglama maxsus qism dastur yordamida yechiladi. Navbatdagi qism dastumi tanlash, RQ ning bitta elementidan keyingisiga o ‘tish adresi yozilgan jadvaldan foydalanuvchi, maxsus interpretatsiya qiluvchi dastur orqali amalga oshiriladi. Modellami bunday tashkil qilish ju d a oddiy hisoblanadi, lekin kompilatsiya qilinuvchi modellarga qaraganda ancha kam tezkorlikka ega hisoblanadi. 5.6. Radiosistem alarni m atem atik modellashtirish Radiosistemalar axborotlar nuqtayi nazaridan va tarkibidagi komponentlar o ‘rtasidagi bogManishlaming statistik xarakteriga ko‘- ra murakkab sistemalar hisoblanadi. Ularda radiosignallami o ‘zgar- tirish juda tez amalga oshiriladi va bu sistemalar doimiy tasodifiy ta ’sirlar ostida bo‘ladi. Kompyuterlarda imitatsion modellashtirish radiosistemalarni o ‘rganishda muhim instrumental vosita hisobla nadi va ulami loyihalashda yuzaga keladigan murakkabliklami yechish imkoniyatlarini yaratadi. Loyihalanilayotgan radiosiste- maning matematik modellarida o ‘tkaziladigan hisoblash eksperi- mentlari sistemaning turli holatlari haqida m a’lumotlar olish imkoniyatlarini beradi. Undan tashqari radiosistema ishlayotgan vaqtda, matematik modellar yordamida uning ishlashiga xalal bermasdan, turli eksperimentlar o ‘tkazish, ishlash sharoitlarini tekshirish va kerakli holatlami aniqlash mumkin bo‘!adi. Radiosistemalarni modellashtirish jarayoni uning modelini yaratish, unda o ‘tkaziladigan hisoblash eksperimentlarini va modellashtirish dasturiy ta ’minotini tashkil qilishdan iboratdir. Modellashtirish jarayoni bir qancha bosqichlardan tashkil topadi, ulam ing ichida ikkitasi eng muhim bosqich hisoblanadi: modellash- tirilayotgan sistema haqidagi bilimlar asosida analitik va algoritmik shakldagi modellami hosil qilish va shu modellar asosida mashina 116 modelini yaratish. Modellashtirishdagi ikkinchi bosqich dasturlash bo‘yicha bilimlarga ega bo‘lishni talab etadi. Sistemaning analitik va algoritmik modelini yaratishda esa, sistemani yaratuvchi tomonidan shakllantiriladi va bu murakkab ilmiy masala hisob lanadi. . Keyingi yillarda murakkab katta sistemalarning algoritmik shakllangan modellaridan juda keng foydalanilmoqda. Bunday modellar tarkibida modellashtirilayotgan sistemani izohlash tillari, izohlash tili konstruksiyasiga ishlov berish vositasi (kompilator, translyator yoki interpretator), vaqt bo‘yicha sistemaning ishlashini imitatsiya qilishni amalga oshiruvchi modellashtirishning boshqa ruvchi dasturi, modelda o ‘tkaziladigan turli hisoblash eksperiment- larini tashkil etish uchun foydalaniladigan standart dastur vositalari to ‘plamiga ega bo‘lgan maxsus sxemotexnik modellashtirishni avtomatlashtirish sistemalari vositalari asosida yaratiladi. Maxsus modellashtirish vositalari oddiy universal dasturlash tillarida yaratilgan modellarga nisbatan bir qator ustunliklarga egadir, ya’ni dasturlashga ketadigan xarajatning kamligi, standart kompo nentlarning modellaridan foydalanish imkoniyati mavjudligi, sistemani modellashtirish usullariga mos keluvchi m a’lumotlami avtomatik shakllantirish va ulami yig‘ish tasvirlashning qulayligi kabilar. Radiotexnik sistemalarda o ‘tkaziladigan hisoblash eksperi- mentlari asosan ulami ishlashi to ‘g ‘risidagi axborotlami olishga m o‘ljallangan bo‘lib, bu m a’lumotlar turlicha xarakterga ega hisoblanadi va radiosistemalaming ishlashining turli tomonlarini xarakterlaydi. Bu ma’lumotlarga tayanib hisoblash eksperiment- larini tashkil etish bosqichida yechiladigan, murakkab masala hisoblangan sistemaning samaradorlik ko‘rsatkichlari, eksperi- mentlarni rejalashtirish nazariyasini, statistik va boshqa matematik uslublami qo'llab hisoblanadi. Radiosistemalar tasodifiy faktorlar ta ’sirida ishlashini hisobga olganda, uning ishlash samaradorligini xarakterlaydigan ko‘pgina funksionallari tasodifiy kattaliklar hi soblanadi. Shuning uchun samaradorlik ko‘rsatkichlarini tanlashda, mos funksionallaming o ‘rtacha qiymatlaridan foydalaniladi. Radiosistemalami modellashtirishning bir qator xarakterli darajalarini ko‘rsatib o'tish mumkin, ularga potensial chegaraga 117 yetkazilgan modellar, sistemotexnik modellar va funksional model lami kiritish mumkin. Har bir darajada radiosistemaning o ‘ziga mos shakllangan modeli mavjuddir. Potensial chegaraga yetkazilgan modellar modellashtirilayotgan radiosistemalar yoki ulaming qismsistemalari va komponentlarining potensial imkoniyatlarini, shu soha .bo‘yicha erishilgan fundamental ilmiy yutuqlami o ‘rganish asosida xarakterlaydi. Sistemotexnik yoki imitatsion modellar sistemani ishlashini kibemetik terminlarda izohlaydi va bunday modellar yordamida radiosistemalarni imitatsion modellashtirish amalga oshiriladi. Imitatsion modellashtirishda sistemotexnik modellardagi natijalami hisoblash yoki oldindan aytib berishning imkoniyati boMmaydi, y a ’ni modellarda loyihalanilayotgan sistemaning ishlashini tekshirish uchun hisoblash eksperimentlari o ‘tkaziladi. Radiosistemalaming funksional modellarini yaratish asosini uning alohida komponentlari va qismsistemalarining makromo- dellarini yaratish tashkil etadi. Radiosistemalarni funksional modellarini sinflanishida ko‘pincha ulaming alohida kompo- nentlarini makromodellarini hosil qilish usullari va xususiyatlari, undan tashqari signallami va sistemadagi xalallami izohlash usullari hisobga olinadi. Bunday sistemali modellar imitatsion modellarga qaraganda yuqori aniqlikka ega bo‘lib, radiosistemalarni loyihalash jarayonida uning alohida komponentlarini xarakteristikalarini aniqlash va sistemani ishlashiga ulaming ta ’sirini o ‘rganish imkoniyatlarini beradi. Lekin bunday modellar dasturlash va hisoblash eksperimentlami tashkil etish uchun katta sarf-xarajatlami talab etadi. 118 5-bo‘lim uchun savol va topshiriqlar 1. Loyihalash obyektining matematik modeli nima va bunday modellar qanday yaratiladi? 2. Loyihalash obyektlarining matematik modellari qanday parametrlar bo‘yicha xarakterlanadi? 3. Loyihalash obyektlarining matematik modellari qanday sinflarga bo‘linadi? 4. Loyihalash obyektini blokli - iyerarxik tasvirlashda uning matematik modellari qanday tashkil qilinadi? 5. Texnik mahsulotlami loyihalashda matematik modellaming qanday turlaridan foydalaniladi? 6. Loyihalash obyektlarining matematik modellariga qanday talablar qo‘yi!adi? 7. Radioelektronikaning funksional komponentlari elektrik mo- dellarini yaratishda nimalarga e ’tibor beriladi? 8. Radioelektronikaning diskret elementlari matematik model lari yaratish tamoyillarini tushuntirib bering. 9. Integral sxemalar matematik modellari qanday yaratiladi va ulaming qanday turlari mavjud? 10. Mantiqiy elementlaming matematik modellarini hosil qilish jarayonlarini tushuntirib bering. 11. Raqamli qurilmalarni sxemotexnik loyihalashda modellash tirishning qanday bosqichlarini bilasiz? 12. Raqamli qurilmalarni mantiqiy darajada modellashtirish qan day amalga oshiriladi? 13. Raqamli qurilmalarni sinxron modellashtirishni tushuntirib bering. 14. Raqamli qurilmalarning sinxron va asinxron modellari qanday farqlanadi? 15. Raqamli qurilmalarni mantiqiy darajada modellashtirish uchun qanday alfavitlardan foydalaniladi? 16. Radiosistemalarni matematik modellashtirish asoslarini tu shuntirib bering. 119 6-BO‘LIM. AVTOM ATLASHTIRILGAN LOYIHALASH SISTEMALARIDA MASHINA GRAFIKASI QURILM ALARI 6.1. M ashina grafikasi qurilm alari haqida tushunchalar Zamonaviy avtomatlashtirilgan loyihalash sistemalarini rivoj- lantirishning asosiy y oilarid an biri bo‘lib, axborotlami kiritish- chiqarishni amalga oshiruvchi mashina grafikasi vositalari hisob lanadi. Mashina grafikasi - bu kompyuterdan grafikli axborotlami sonli va grafikli shakllarda, qo‘lda o ‘zgartirmasdan kiritish-chiqarish imkoniyatiga ega texnik, matematik va dasturiy vositalar to ‘plamidir. Grafikli tasvirlar axborotning bitta unchalik katta b o ‘lmagan fragmentida bir qancha yuzlab raqamli materiallami jamlashtiradi. Shuning uchun mashina grafikasi vositalarini, jum ladan uning apparatli va matematik ta ’minotini, kiritish-chi qarish sistemasini, grafikli axborotlaming banklarini va m a’lumotlar bazalarini rivojlantirish, zamonaviy REV lari ALS larini yaratishdagi muhim masala hisob-lanadi. Mashina grafikasi sohasi o ‘z tarkibiga quyidagi uchta asosiy masalalami yechishni kiritadi: -k o m p yu terg a grafikli axborotlami kiritish; - grafikli o ‘zgartirishlami amalga oshirish, grafikli m a’lu m otlami saqlash va izlash; - grafikli axborotlami chiqarish (tasvirlash, hujjatlashtirish). Kompyuterlarda mashina grafikasi vositalarida masalalami yechishda ikkita y o ‘nalish mavjuddir, y a’ni paketlar rejimida ishlov berish va interaktiv mashina grafikasi vositalaridan foydalanish. Grafikli axborotlarga paketli ishlov berishda mashina grafikasi sistemasi grafikli axborotlami displey ekranida, grafquruvchilarda, mikrofilmlash qurilmalarida va boshqa grafikli hujjatlami tayyor- lovchi qurilmalarda foydalanuvchilar ishtirokisiz yaratish imkoniyatlari mavjuddir. Interaktiv mashina grafikasi vositalari esa, hisoblash texnikasi vositalaridan foydalanib, tezkor ravishda, asosan 120 muloqotli rejimda kompyuterlardan foydalanib grafikli hujjatlami yaratishga m o‘ljallangandir. Bunday sistemalarda sichqoncha, rangli perolar, funksional klaviatura, kodlovchi planshetlar va boshqa qurilmalarga ega grafikli displeylardan, grafikli tasvirlami o ‘zgar- tirish hamda ularga ishlov berishda foydalaniladi. Grafikli sistemalar dasturiy va texnik vositalarga ega, grafikli va geometrik masalalami yechishni avtomatlashtiruvchi sistemalar hisoblanadi. Ular asosan ikkiga, ya’ni umumiy masalalami yechuv chi va maxsus masalalami yechuvchi grafikli sistemalarga bo‘li- nadi. Umumiy masalalami yechishga mo‘ljallangan grafikli siste malarda turlicha masalan, mashinasozlikka, arxitekturaga, REVlari ni yaratishga va boshqa sohalarga tegishli grafikli axborotlarga ishlov beriladi. Bunday sistemadan foydalanuvchi bo‘lib amaliy dasturlovchi hisoblanadi. Bunday grafikli sistemaga misol qilib GRAFOR (Fortranning grafikli kengaytmasi) sistemasini keltirish mumkin. Maxsuslashtirilgan grafikli sistemalar maxsus sohaga tegishli grafikli axborotlarga ishlov berishga m o‘ljallangan dasturlar bo‘lib, ular qoilanishiga qarab bir-birlaridan farqlanadi. REV lari ALS larida grafikli bog‘liqliklar, xarakteristikalar, sxemalar va konstruksiyalarga ishlov berilsa, KIS lar ALS larida tekis tasvirlarga ishlov beriladi. Maxsuslashtirilgan sistemalardan foydalanuvchilar qurilmani, apparaturani va mahsulotni yaratuvchi bo‘lib hisoblanadi. REV larini loyihalashda mashina grafikasining asosiy obyektlari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi: - loyihalash obyekti - xohlagan mahsulot, qurilma, detallar va komplekslar; - texnik hujjatlar — mahsulotni va uning xarakteristikasining izohlari to‘plami, undan tashqari hujjatlami yaratuvchi qurilma; - konstruktorlik hujjatlar - grafikli va matnli hujjatlar, turli chizmalar, prinsipial sxemalar, maxsus m a’lumotlar va boshqalar. K o‘pincha bunday hujjatlar ALSning natijaviy hujjatlari hisoblanadi; - geometrik obyekt - ikki o ‘lchovli va uch o ‘lchovli fazoda matematik model ko‘rinishidagi qandaydir mahsulotning izohi hisoblanadi; 121 - grafikli tasvirlar - tekislikdagi geometrik obyektning proyek- siyasi hisoblanib, unga maxsus kesimlar, diametrik, izometrik va perspektiv proyeksiyalar kiradi; — obyektning kirish tillaridagi izohi, uni kompyuterga kiritish, kerakli o ‘zgartirishlami amalga oshirish va grafikli tasvirlarni chiqarish jarayonini boshqarish imkoniyatini beradi. Mashina grafikasining barcha vositalarini texnik vositalarga (kompyuter, terminallar, grafikli axborotlami kiritish va chiqarish qurilmalari kabilar) va mashina grafikasining dasturiy ta’minotiga bo‘lish mumkin. Mashina grafikasining texnik vositalari haqida o ‘quv qo‘llanmaning ikkinchi bo‘limida batafsil m a’lumot berilgan. Mashina grafikasining dasturiy ta ’minoti grafikli obyektlami matematik izohlash, loyihalovchilaming tasavvurlarini shakllan- tirish va yaratilgan obyektni foydalanuvchiga qulay ko‘rinishda chiqarishni avtomatlashtirishga m o‘ljallangandir. 6.2. M ashina grafikasining m atem atik asoslari Mashina grafikasining nazariy asoslari nuqtalami, tekislikni va fazodagi grafikli tasvirlarni o ‘zgartirishga m o‘ljallangan matematik apparatga asoslanadi. Grafikli tasvirlar nuqtalar va chiziqlar orqali tasvirlanadi, ulami o ‘zgartirish uchun matrisalar nazariyasi appa- ratidan foydalaniladi. Nuqta matrisa - qator ko‘rinishida tasvirlanadi, masalan Yüklə 3,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|