Jahon adabiyotining so‘nmas yulduzlari nikolay Alekseyevich ostrovskiy bo‘ron bolalari

 

---

188 
TO‘QQIZINCHI BOB
Mogelnitskiylarning ovqatxonasida kechki ovqat yeyil-
moqda edi. 
Hozirgina kelgan Edvard shaharda yuz bergan voqeani hi-
koya qilar, xizmatkorlarning shu yerdaligi uni xijil etar edi. 
Ammo Vladislav odatdagi bepisandlik bilan vaqirlardi: 
— Ularga rosa bir yilga yetadi bu. O‘zimiz ham xo‘b 
ta’zirlarini berdik-da... 
Lyudviga indamay, qariyb hech narsa yemasdan o‘tirar 
edi. 
Barankevich yosh to‘ng‘iz go‘shti ichiga tiqilgan grechi-
xani to‘ka-to‘ka qari grafga zorlandi: 
— Lavlagilarimni nima qilsam ekan — hayronman. Qand-
ni nima qilaman?.. Uni qayerga ham qo‘ydim? Ha! — u birdan 
allaqanday dilsiyohlikni esladi-yu, sapchib ketdi. Keyin Edvard 
tomonga o‘girilib: — Buni qarang, bugun menga nemis esheloni-
ning allaqanday bir kaptenarmusidan xat olib kelishdi. U darrov 
olti vagonga qand ortib, nemis esheloniga yetkazishni buyurib-
di... Nima deysiz bunga? Olti vagon qand-a! Men sizga aytsam, 
bu o‘taketgan insofsizlik! 
Edvard xo‘mraydi. 
Iyeronim hazratlari sirni bilmoqchi bo‘lib: 
— Xo‘sh, pan Barankevich, nima qilmoq istaydilar? — 
deb so‘radi. 
Bu savol qand zavodi egasining jahlini chiqardi. 
— “Nima qilmoq istaydilar?” — deganingiz nimasi? Olti 
vagon u yoqda tursin, bir chaqmoq ham bermayman. 
Iyeronim hazratlari to‘ng‘iz go‘shtining bir chekkasidan 
pazandalarcha kesib turib, chaqib olganday javob qildi: 
— Bo‘lmasa ularning o‘zlari olishadi-qo‘yishadi. 
— Umidvorman, bunga pan Edvard yo‘l qo‘ymaslar! 

---

189 
Edvard javob bermadi. 
— Olti vagon qand hech gap emas. Mana, bizning butun 
bor-budimizni tortib olishdi, o‘zimiz jonimizni zo‘rg‘a qutqazib 
qoldik, — dedi Zayonchkovskiy achitib. — Men: “Pan Edvard 
bo‘linmasini dastavval bizning mulkimizga yuborurlar”, — deb 
o‘ylayman. Dehqonlar talab ketgan narsalarni berkitib tashla-
masdan turib, ertagayoq bo‘linma yuborilishini iltimos qilaman. 
Barankevich chaynashdan ham to‘xtab qoldi. 
— Ha-ha, hali sizning fikringizcha, olti vagon qand hech 
gap emas ekan-da? Olti ming pud qand-a! Olti ming pud, — deb 
xirilladi qo‘lidagi sanchqisini silkitib. — Bu oltin bilan yigirma 
sakkiz ming sakkiz yuz so‘m bo‘ladi... 
Pani Zayonchkovskayaning sabr kosasi to‘lgan edi. 
— Durust-u, lekin bu boyligingizning atigi kichkina bir 
bo‘lagi-da, biznikini esa urvog‘igacha olib qo‘yishdi, — dedi u. 
Barankevich yalt etib pani tomonga o‘girildi: 
— Kechirasiz. He... um... Ha! Lekin pani mening boyli-
gimni o‘zimdan ko‘ra yaxshiroq biladiganga o‘xshaydilar. 
Yuzefning kirishi bu ko‘ngilsiz sahnaning pardasini tu-
shirdi. 
— Pan mayor bilan pan ober-leytenant kirishga ijozat 
so‘ramoqdalar. Vokzalga jo‘nab ketishayotgan ekan, xayrlash-
moqchilar, — dedi g‘udranib chol. 
Mogelnitskiylar bir-birlariga qarab olishdi. 
— Kirsin, — dedi Edvard qisqagina qilib. 
Nemislarni dasturxonga taklif etishdi. Gap qovusha-
vermadi. 
Edvard birdan zobitlardan so‘rab qoldi: 
— Kechirasiz, janoblar, bugun kelgan eshelon komandiri-
ning familiyasi sizlarga ma’lummi? 
— Polkovnik Pflaumer, — deb vazminlik bilan javob 
berdi mayor. 

---

190 
Barankevich umidvorlik bilan so‘radi: 
— Eshelon bugun ketadimi? 
Zonnenburg zo‘raki bir iljayish bilan: 
— Odatda bunday narsalarni aytmaydilar... — dedi. 
Barankevich xafa bo‘ldi: 
— Kechirasiz, men shunchaki so‘ragan edim. 
Yuzef tag‘in kirdi. 
— Kechirishlarini so‘rayman, darvoza oldida allaqanday 
otliqlar turishibdi. Qorovul boshlig‘i oliynasab panning chiqib, 
ular bilan gaplashishini so‘radi, — dedi chol Vladislavga qarab. 
Vladislav shoshilib chiqib ketdi. 
Qari graf leytenant tomonga egilib: 
— Qani, eskadrondagi otlaringizni bizga sotasizmi? — 
deb so‘radi sekingina. 
Zonnenburg ulardan uzoqda o‘tirgan edi. 
— Qaydam, nima desam ekan... Sotish juda noqulay-da. 
Mayor janoblari qarshi... 
— He, usiz ham sotsangiz bo‘laveradi-ku. Baribir, ketyap-
sizlar. Askarlarning yarmi qochib ketdi, qolganlari esa uyiga qa-
rab uchyapti. Otlarni qayoqqa ham olib borardingiz! Axir, o‘z-
laringiz poyezd bilan ketasizlar-ku. 
— Tushunaman, graf janoblari, lekin gap... 
— To‘g‘ri-da, — deb graf luqma tashladi. 
— Ha, shunday desak ham bo‘ladi. Men sizga qirq ming 
marka degan edim. Lekin hozir markaning qadri tushib ketyapti. 
Berlinga borgach, u pulga faqat bittagina buterbrod olib qolma-
yin deb qo‘rqaman. O‘zingiz ayting, bu pul to‘qsonta gijing ot 
uchun juda oz, otlar arzon ketib qoladi. 
Kazimir Mogelnitskiy jahli chiqib yo‘taldi. 
— Shunday-u, lekin, baribir, o‘zlaringiz bilan birga olib 
ketolmaysizlar-da! Bugun kechasi ketasizlar deb faraz qilaylik, 
unda, baribir, bizga tekin qoladi... 

---

191 
Umumiy gurungga kirishib ketgan mehmonlar ularga 
e’tibor bermas edilar. 
Shmultke ichida qattiq so‘kindi-yu, o‘zini bosib turib shu 
javobni berdi: 
— Albatta, olib ketmaymiz. Ammo men yana bir necha 
kun shu yerda turib turishim mumkin edi. Chunki eshelon ketishi 
bilanoq frankfurtliklar polkimiz piyoda yo‘lga chiqadi, bilishim-
cha, sizning o‘g‘lingiz ham o‘sha polkda xizmat qiladi. Agar 
yo‘lda tutilib qolishmasa, bir necha kundan keyin bu yerga yetib 
kelishadi... 
Qari graf tashvishlana boshladi. Edvard: “Nemislarning 
otlarini nima bo‘lsa ham sotib oling”, — deb buyurgan edi. 
— Tuzuk, bo‘lmasa ellik ming marka beraman, mayli siz-
ga bir xizmat qilsak, qilibmiz-da. Axir, yaxshi tanishligimiz bor. 
— Kechirasiz, graf, mayor janoblari menga ishorat qila-
yotir, ketishimiz kerak... Bilasizmi, men ham sizga. Bir gapni 
aytaman: mayor janoblari otlarning hammasini otib tashlashni 
buyurdi... Agar tilla bilan — albatta, tilla bilan — ming so‘m 
topib berolsangiz, u holda mayor janoblarining buyrug‘ini bajar-
mayman, o‘g‘lingiz o‘ziga kerakli otlarni oladi! O‘ylab ko‘ring! 
Eshik ochilib, Vladislav shoshib kirdi. 
— Aziz mehmonlar keldi, Edvard! Graf Roman Pototskiy 
o‘z hamrohlari bilan kelibdi. 
Edvard dast o‘rnidan turdi. 
Mehmonlar bir-birlari bilan pichirlashib qoldilar. Qudratli 
magnatning kelishi hammani hayajonga solib qo‘ydi. 
— Kirsin! Nega qarab turibsan? — deb buyurdi qari graf 
Yuzefga. 
Xonaga bir necha harbiy kirdi. Oldinda baland bo‘yli Ro-
man Pototskiy kelar, uning egnida pogonsiz kulrang zobitcha 
mundir va ko‘k shimi bor edi. Oyoqlaridagi baland qo‘njli etikka 
ovozsiz shporlar qadalgan. Qilichi bilan to‘pponchasini dahlizda 

---

192 
qoldirgan edi. 
Pototskiy jamoatga tez ko‘z yugurtirib chiqdi. Mutakabbir 
kulrang ko‘zlari bir zumgina Lyudvigada to‘xtab, so‘ngra nemis-
larga o‘tdi. Lablari qisildi. 
Edvard unga yaqinlashib kelardi. 
— Sizni uyimizda ko‘rishdan g‘oyat xursandman. 
Pototskiy bilan hamrohlari hammaga tanishtirildi. 
— Xo‘sh, pan Iosifning salomatliklari qalay? 
— Rahmat, otam sog‘, — dedi Pototskiy. 
Zonnenburg o‘rnidan turdi. 
Shmultke qari grafga qo‘lini cho‘zib: 
— Yaxshi qoling! Biz endi ketamiz, — dedi. 
— Ha-ya! — dedi Mogelnitskiy birdan eslab. — Iltimos 
qilaman, biroz shoshmay tursangiz. O‘g‘lim bilan gaplashib 
ko‘ray. 
— Tuzuk! Biz kiyinib turamiz... 
Nemislar umumiy ta’zimdan so‘ng chiqib ketishdi. 
Hozir kelgan mehmonlar stol atrofiga o‘tira boshladilar. 
Edvard Pototskiyga izoh berdi: 
— Ular bizning uyda turishar edi. Hozir vokzalga chiqib 
ketishyapti — u yerda eshelonlari bor... 
Pototskiy nemislar chiqib ketgan eshikka yomon ko‘z 
bilan qarab qo‘ydi. 
— Bilaman. Shular tufayli o‘ttiz chaqirim yo‘lni otda 
bosishga majbur bo‘ldik. Pilsudchilar bo‘linmasi ko‘prikni port-
latib, ularning yo‘lini kesib qo‘yishibdi. Chamamda, siz ular bi-
lan inoqqa o‘xshaysizmi? — deb ilova qildi Pototskiy nozik bir 
kinoya bilan. 
Edvard bu kinoyani fahmlab oldi. 
— Janjal qilishga kuch kerak, menda esa kuch yo‘q. Innay-
keyin ulardan tashqari, bizni bu yerda ovora qilayotganlar ham 
yo‘q emas. 

---

193 
Qari graf so‘zga aralashdi: 
— Kechir, Eddi, so‘zingni bo‘laman, leytenant otlar uchun 
tilla bilan ming so‘m talab qilyapti. Bo‘lmasa... 
Otasining bu so‘zni Pototskiy huzurida aytishi Edvardga 
yoqmadi, u so‘zini tugatishiga yo‘l qo‘ymasdan: 
— Nima kerak bo‘lsa, qil, — dedi. 
Chol darhol o‘rnidan tura boshladi. Eshik oldida turgan 
Yuzef unga yordamga yugurdi. 
— Qani, graf, Varshavada qanday yangiliklar bor? — deb 
Edvard so‘ragan edi, Pototskiy: 
— Varshavadami? Rostini aytsam, bu savolga javob 
berishga qiynalaman. Yangiliklar ko‘p! — dedi durust javob 
berishdan bo‘yin tovlab. Keyin sekingina Edvardga: 
— Siz bilan hali gaplashib olishim kerak, — dedi. 
Edvard ham o‘shanday sekin: 
— Tuzuk, — deb javob berdi.