O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat univеrsitеti
Ehtiyojlarning turlari. Inson ehtiyojini rivojlanishi
Yüklə 5,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
13.2. Ehtiyojlarning turlari. Inson ehtiyojini rivojlanishi Psixologiya fanida ehtiyojlar o‘z predmetining xususiyatiga ko‘ra moddiy va ma’naviy turlarga ajratiladi, ularni keltirib chiqaruvchi mexanizmlar manbai turlicha ekanligi e’tirof etiladi. Insonning ovqatlanish, kiyinish, uy-joyiga ega bo‘lish, maishiy turmush ashyolariga intilish, komfort hissini qondirish bilan bog‘liq madaniyat predmetlariga nisbatan ehtiyoj sezish moddiy ehtiyojlar majmuasini yuzaga keltiradi. Ma’naviy madaniyatni yaratish va o‘zlashtirish, shaxsning o‘z fikr mulohazalari va his-tuyg‘ulari bo‘yicha boshqa odamlar bilan muomalaga kirishish hamda axborat almashtirish, badiiy va ilmiy adabiyotlar bilan tanishish, mahalliy matbuotni o‘qish, kino va teatr ko‘rish, musiqa tinglash kabilarga ehtiyoj sezish, ya’ni ijtimoiy ong mahsuliga tobelik ma’naviy ehtiyojlar tizimini vujudga keltiradi. Ma’naviy ehtiyojlar moddiy ehtiyojlar bilan uzviy bog’liq bo‘lib, vujudga kelgan ma’naviy ehtiyojlarni qondirish jarayoni moddiy ehtiyojlarning tarkibiga kiruvchi moddiy narsalar yordamida amalga oshiriladi, chunonchi, kitob, yozuv qog‘ozi va boshqalar. Ehtiyojlarning turlari haqida fikr bildirganda yana shu narsaga e’tibor berish kerakki, kelib chiqishiga binoan tabiiy turga taalluqli ehtiyoj o‘z predmetiga ko‘ra 274 moddiy guruhga, xuddi shu mezonlar bo‘yicha bir davrning o‘zida madaniy ehtiyojning moddiy yoki ma’naviy ehtiyoj turkumiga kiritish mumkin. Shu tariqa ehtiyojning kelib chiqishi va predmeti xususiyati bo‘yicha ikki mezonga asoslanib muayyan guruhlarga ajratiladi. Inson ongining tarixiy taraqqiyotiga nisbatan va ehtiyojlarning obyektiga bo‘lgan munosabatiga binoan, har xil tasniflanadi va xuddi shu mezonlarga ko‘ra ular rang-barang turlarga ajratiladi. Ularning izchilligi, barqarorligi, doimiyligi, ko‘lami, ahamiyatliligi, predmetliligi, ijtimoiyligi, individualligi kabi xususiyatlari bilan o‘zaro bir-biridan farqlanadi. Ehtiyojlar inson faoliyati va xulq-atvor motivlari bilan jips aloqada bo‘ladi. Inson ehtiyojlarining rivojlanishi. Muayyan muhitda yashovchi hayvonning u yoki bu tarzdagi xatti-harakati aniq ehtiyojni qondirishga qaratilgan bo‘ladi. Shu boisdan ehtiyoj hayvonni faollikka undash bilan cheklanib qolmasdan, balki faollikning turlari, shakli, harakatlantiruvchi kuchiga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Hayvonda ovqatlanish ehtiyojini tug‘ilishi unda faollikni vujudga keltiradi, natijada so‘lak bezlari ishlay boshlaydi, o‘lja qidirish, uni poylash, tutish va iste’mol qilish bilan bog‘liq holatlar majmuasi yuzaga keladi. Mazkur jarayonlar shartli reflekslar, faollikni keltirib chiqaruvchi yangi qo‘zg‘ovchilar va unga muvofiq bo‘lgan yangi harakatlar bilan bog‘lanishi mumkin, biroq hayvon xatti- harakatining tuzilishida hech qanday o‘zgarish yuz bermaydi. Jahon fiziologlari va psixologlari tomonidan hayvonlarda shartli reflekslarni shakllantirishga oid tajriba materiallarida ko‘rsatilishicha, vosita sifatida foydalanilgan qo‘ng‘iroq chalinishi hayvon uchun tashqi qo‘zg‘atuvchilar ichidan faqat ovqatlanishga bog‘liq signal (xabar) vazifasini bajaradi, xolos. O‘rgatilgan hayvon tomonidan tepkini bosish jarayoni unga ovqatni berilishi bilan aloqador xatti-harakat tarzida amalga oshiriladi. Shuning uchun hayvon har qanday murakkab shartli reflekslar yordami bilan o‘z xatti-harakatini amalga oshirgan bo‘lishiga qaramay, ehtiyojlar bevosita uning psixikasini aks ettirish muayyan obyektga yo‘naltirish, xulqini idora qilish funksiyasini bajaradi. Chunki hayvon a’zolarining biologik-tabiiy ehtiyojlari psixik aks ettirish mazmuni va 275 sifatini, tashqi olam ta’siriga nisbatan javob sifatida paydo bo‘luvchi xatti- harakatlarni muvofiqlashtirib turadi. Yüklə 5,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|