Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti


(subsistema) sifatida talqin qilishga urinsalar-da, yozuv tizimlari til tizimi kabi



Yüklə 3,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə59/203
tarix21.10.2023
ölçüsü3,61 Mb.
#158334
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   203
Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti (1)

(subsistema) sifatida talqin qilishga urinsalar-da, yozuv tizimlari til tizimi kabi 
ishlamaydi: masalan, grafema fonemani aks ettiradi, deb qaralsa-da, aksariyat 
alfvitlar bosh harf va kichik harfdan foydalanadi. Mohiyatan olganda “A” 
grafemasi va “a” bitta fonemani aks ettiradigan allograf hisoblanadi. 
Uchinchidan, til doimo o‘zgarib turadi, yozuv esa an’analarga rioya 
qiladi.
To‘rtinchidan, yozuv tizimlari rahbarlar tomonidan o‘zgartirilishi 
mumkin. Kamol Otaturk Turkiyaning ozchilikni tashkil etuvchi aholisiga o‘z 
tillarida gapirishni to‘xtatib, faqat turk tilida so‘zlashishni buyura olmasdi. 
Ammo u 1928 yilning 3 noyabridan boshlab turk tili arab emas, roman alfavitida 
yozilishini belgilab berdi. Nux Vebstr amerikaliklarga infinitvlarni qo‘shmasdan 
so‘zlashni ayta olmadi, ammo u “colour” kabi so‘zlarda “u”ni tushirib 
qoldirishni tavsiya qildi. 
Yozuv tizimlari ularning o‘z xususiyatlaridan kelib chiqib tahlil qilinishi 
lozim. Asrlar osha ularda ro‘y bergan o‘zgarish juda ko‘plab tadqiqotchilarni 
jalb etgan va ular bo‘yicha tarixiy hujjatlar mavjud. Ayni o‘rinda yozuvning 
kelib chiqishi va grafik shakllarning fonologik shakllar bilan aloqasiga e’tibor 
qaratiladi. 
Odatda, yozuv tizimlarining uch xil ko‘rinishi farqlanadi: logografik, 
bo‘g‘inli (sillabari), alfavit. Bu ketma-ketlik yozuv tizimlarining rivojlanish 
tarixini ham aks ettiradi. Barcha yozuv tizimlari oxiri alfavit bosqichida tugaydi, 
chunki alfavit yozuvi “eng yaxshi” hisoblanadi.
Ammo Finikiya tili va boshqa shioliy-g‘arbiy semit tillari bo‘g‘inni aks 
ettiradi, degan qarash bo‘lsa-da, finikiya tili aynan bo‘g‘inni ifodalamaydi. 

Yüklə 3,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   203




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin