Grammatika haqida umumiy ma’lumot. Morfologiya haqida umumiy ma’lumot. Ot, sifat, son va olmosh so‘z turkumlari yuzasidan mashqlar, testlar ishlash. Mustaqil ravishda ijodiy ishlar tayyorlash Reja

Sonlarning ma’no turlari 
Sonlar ma’no va grammatik xususiyatlariga ko‘ra ikkiga bo‘linadi: sanoq sonlar 
va tartib sonlar. 
Sanoq sonlar 
predmetning sanog‘ini, umumiy miqdorini bildiradi va ma’no 
jihatdan quyidagi turlarga bo’linadi: miqdor son, dona son, chama son, jamlovchi 
son, taqsim son. 
Miqdor son 
predmetning umumiy miqdorini bildiradi va 
bir, о‘n, о‘ttiz, sakson, 
to'qson besh, yuz 
kabi qo‘shimchalarsiz yoziladi. 
Dona sonlar 
miqdor songa 
-ta 
qo‘shimchasini qo’shish bilan hosil qilinadi: 
sakkizta, to'qqizta, о’nta, mingta. 
Chama sonlar 
miqdor songa 
-tacha, -larcha, -lab 
qo‘shimchalarini qo‘shish 
yoki ikki sonni juftlash orqali hosil qilinadi: yuztacha, o‘nlarcha, minglab; 
о‘n-o‘n 
besh, besh-o‘n, to‘rt-beshtacha 
kabi. Chama son taxminiy miqdorni bildiradi. 

---

9 
Jamlovchi sonlar -ov, -ala, -ovlon 
qo‘shimchalari yordamida hosil qilinadi: 
ikkov, beshala, yettovlon 
kabi. Jamlovchi son predmetning jamlangan, to‘dalangan 
holdagi miqdorini anglatadi. 
Taqsim sonlar 
predmetning miqdor jihatdan bo’linganligini bildiradi. Taqsim 
sonlar miqdor songa 
-tadan 
qo‘shimchasini qo‘shish orqali, hamda dona sonlarning 
takrorlanishdan hosil bo‘ladi: 
beshtadan, o'ntadan, yuztadan: o’nta-o‘nta, yuzta-
yuztadan. 
Tartib sonlar 
predmetning joylashish tartibini bildiradi. Tartib son miqdor songa 
-nchi (-inchi) 
qo‘shimchasini qo‘shish bilan hosil qilinadi: birinchi kurs, to’rtinchi 
qavat, o‘ninchi qator kabi. 
Tartib sonlarning imlosi. 
Tartib son harflar bilan yozilganda 
-nchi (-inchi) 
qo‘shimchasi so‘zga qo‘shib yoziladi: 
beshinchi, ikkinchi. 
Tartib son arab 
raqami bilan ifodalanganda mazkur qo‘shimcha o‘rnida chiziqcha qo‘yiladi: 2-kurs, 
18-maktab; rim raqami bilan ifodalanganda chiziqcha qo‘yilmaydi, biroq 
o‘qilganda -nchi (-inchi) talaffuz qilinadi: XXI asr, IX chaqiriq kabi. 
Tartib sonlar arab raqami bilan ifodalanib oy va yillami bildirsa ham chiziqcha 
qo'yilmaydi, lekin o’qilganda -nchi (-inchi) qo’shib talaffiiz qilinadi: 22 mart, 2004 
yil kabi. 
Sonlar qo’llanishiga ko'ra 
butun 
va 
kasr 
sonlarga bo‘linadi. 
Butun sonlar 
umumiy miqdorni bo'laklarga ajratmagan holda, butunligicha 
ifodalaydi: besh, o‘n, yuz kabi. 
Kasr sonlar
butunning qismini bildiradi: beshdan bir, o‘ndan uch kabi. 
Butun son bilan kasr son birgalikda ifodalansa kasrli son deyiladi. Kasrli son 
yozuvda quyidagi shakllarda namoyon bo’ladi: 
12,5 – o’n ikki yarim, o‘n ikki butun o’ndan besh. 
I 
3 - uchdan bir; bir taqsim uch. 
5,03 - besh butun yuzdan uch kabi. 
33-mashq. Gaplarni o'qing. Sonlarni topib, ma’no turini va imlosini tushuntiring. 
Ularning gapdagi vazifasini aniqlang. 
1. Har bir odamni hayot o’z ummonidagi olovlari bilan pishiq g‘isht kabi 
toblamasa, siz ming tarbiya berganingiz bilan g‘isht xomligicha qolarkan, bir-ikki 
zarbadan uvalanib ketarkan (P.Qodirov). 2. Otasining rasadxonasida ilmi nujumdan 
saboq olgan Abdullatif osmondagi o'nlab yulduzlarni bir qarashda tanir edi 
(P.Qodirov). 3. Uning ikkita aybi bor: birlamchi, jussadan bergan emas, ikkilamchi, 
xotinidan ko‘p urish eshitadi (A.Qodiriy). 4. Har bir mingboshiga o’ntadan, har bir 
aminga ikkitadan, har bir ellikboshiga bittadan yaroqlik yigit beradigan bo’lishibdi 
(Cho'lpon). 5. Begimni madrasaga ikki nafar sodiq kanizagidan tashqari yana to’rt 
nafar barvasta soqchilar ham kuzatib keldilar (P.Qodirov). 6. Uchovlon tashqariga 
chiqqanlarida daraxt soyasida poyloqchilik qilib turgan kishi yo’lni to‘sdi 
(P.Qodirov). 7. Uchala xotin ham bu yukning nimaligini anglab yetolmadilar 
(Cho’lpon). 8. Aholining uchdan bir qismi dehqonchilik bilan shug'ullanar ekan 
(Gazetadan).