Grammatika haqida umumiy ma’lumot. Morfologiya haqida umumiy ma’lumot. Ot, sifat, son va olmosh so‘z turkumlari yuzasidan mashqlar, testlar ishlash. Mustaqil ravishda ijodiy ishlar tayyorlash Reja

Sifat so‘z turkumi 
Predmetlaming belgi-xususiyati (rangi, hajmi, shakli, mazasi, xarakteri, holati, 
vazni, hidi, o'rin yoki vaqtga munosabati)ni ifodalaydigan so'zlar turkumi 
sifat 
deyiladi. Sifatlar ot yoki fe’lga bog'lanib 
qanday?, qanaqa?, qaysi?, qachongi? 
so'roqlaridan biriga javob bo'ladi: 
yashil qalam, mitti yulduz, kunbotar omon, kuzgi 
tufli, afsonaviy qush, tajang odam, yaxshi о'qimoq, chiroyli yozmoq. 
Sifatlar gapda 
aniqlovchi
, 
kesim, hoi 
bo'lib keladi: Uning 
moviy 
ko'zlari 
onasi – Safurani eslatib turardi (F.Azimova). Non 
aziz, 
uning ushog'i ham aziz 
(Maqol). 
Chaqmoq 
telpagini qiyshiq qo'ndirib olgan (O'.Hoshimov). 
Sifatlar otlashganda ko'plik, egalik, kelishik qo'shimchalarini qabul qiladi va 
otning so‘roqlariga javob bo'ladi, ot kabi sintaktik vazifalarni bajaradi. Masalan, 
ega: Egri 
ozadi, 
to'g'ri 
o'zadi (Maqol); 
to'ldiruvchi
: 
Vafosizda 
hayo yo’q, 
hayosizda 
vafo yo'q (Maqol); 
qaratqich aniqlovchi: Yaxshining 
so'zi – qaymoq, 
yomonning so’zi 
– to'qmoq (Maqol). 
19-mashq. Berilgan matndagi sifatlarni ma’noviy guruhlarga ajratib yozing. 
Namuna: 
Maza-ta’m bildiruvchi sifatlar: shirin, nordon... 
Shakl ko'rinishni bildiruvchi sifatlar: novcha, gavdali... 
1. Halinchakka, 
chakan ko'ylak yarashar 
Kelinchakka, 
chakan ko'ylak yengiga 
Tut qoqaylik... 
Bir-ikki bayt o'tgandan keyin Zebining tiniq, g'uborsiz, jonon piyoladek 
jaranglab chiqadigan, chiroyli va o'tkir ovozi qo'shildi. (Cho'lpon). 2.Mana o'sha sariq 
qamishzor ichida yurgan «yo'lbars»lardan biri parcha nonga zor, beholi bemador 
qadam tashlab, samigun, yo'l yoqasida yiqildi. (Mirmuhsin). 3.Barcha jonzod 
bolaligida shirin va suyganchik bo'ladi, echki bolasini oling, katta bo'lgach biri – 
shumshuk taka, bo'ri bolasi – bo'ri, ular ota-bobolari qilgan ishni qiladurlar. 
(Mirmuhsin). 4.Tor ko'chada qo'shnimizning eski, shaloq eshigi oldida mening chol 
bobom – uzun soqolli, yirik jussali, kar quloq mo'ysafid bilan nimalar to'g'risidadir 
ezmalanib so'zlashadi (Oybek). 5.Bobom oriq kichkina gavdasini devorga suyab 
cho'qqaygan, hassasini tizzalarining orasiga qadagan. O'rtog'i esa qo'pol, eski, sag'ri 
kovush kiygan, uzun oyoqlarini cho'zib, oftobga yag'rinini tutgan holda, yerga 
yonboshlab o'tiribdi (Oybek). 6.Siyrak o'tkinchilar albatta, qo'l qovushtirib 
«Assalomu alaykum», – deb o'tadilar (Oybek). 7.Bo'yi pastroq odamlar baland 
bo'ylilarga havas bilan qarar emish (Shukrullo). 8.Mashinaning oynalariga tushgan 
ertalabki quyoshning nurlari bugun ham kunning issiq bo‘lishidan darak berib turardi 
(Shukrullo). 9.Ovchi odam bog'bonlik qilib daromad topishdan ko‘ra ko'proq qanday 
qilib bo’lsa ham o'z ovchiligi orqali kattaroq o'lja tushirish, uning bo'ladigan joylari 
haqida bosh qotirgani ma’qul (Shukrullo). 10.Bugun kutilmaganda shahristonlik 

---

6 
havaskor shoirlar bilan uchrashib qoldik (Shukrullo). 11.Yangi yaraqlagan quticha 
ustiga kattakon bir karnay o'rnatilgan (Oybek). 12. Muhabbatning saroyi keng ekan, 
yo'lni yo'qotdim-ku, Asrlik tosh yanglig' bu xatarlik yo'lda qotdim-ku. Karashma 
dengizin ko'rdim, na nozlik to'lqini bordir, Halokat bo'lg'usin bilmay, qulochni katta 
ochdim-ku (Cho'lpon). 13.Qoraqosh, ko'krakdor, xushbichim bu yigit Dildorning ham 
hushini o'g'irlagan edi (S.Ahmad). 14.Yer hali yaxshi qurimagan, devorlarning 
kungay etaklari sergib qolgan bo'lsa ham, o'radagi arava izi pilchillab yotar, bultur 
kallaklangan tollarning silliq novdalari hushtak yasasa bo'ladigan darajada sarg'imtil 
rangga kirib suv yig'ib qolgan (O'.Hoshimov).