Mustafa İslamoğlu

 
 
 
70 
 
demәzlәrmi?  Hannә  dә  Rәbbinә  qarşı  tәrbiyәsizlik  etmәdi.  Bu 
mәnaya gәlәr - deyә narahat olaraq, bәlkә dә әn tәbii haqqı olan bir 
şeyi,  körpәyә  Zәkәriyya  ailәsinin  baxmasını  belә  tәlәb  etmәdi  vә 
әmәlindә  nә  qәdәr  sәmimi  olduğunu  belәcә  bir  daha  isbatlamış 
oldu. Çünki niyyәti mәşru idi. 
Üçüncüsü,  üsulu  mәşru  idi.  Hәyatının  sonlarına  yaxın  sahib 
olduğu yeganә övladını nәzir vermәnin haqlı qürurunu vә sevincini 
yaşamaq yerinә, daha nәzir verәr vermәz, boynunu büküb, böyük 
bir  tәvazökarlıq  vә  acizliklә  «Rәbbim,  mәndәn  qәbul  buyur…»  - 
demiş,  qarşılıq  gözlәmәmiş,  bunu  heç  düşünmәmişdi  dә.  Uşaq 
doğulduqdan  sonra  da  eyni  tәvazökarlıq  vә  çarәsizliklә  özünü  
günahkar  bilәrәk  üzr  istәyәcәk  bir  әda  ilә  «Ya  Rәbbim,  onu  qız 
doğdum.  (Amma  bilirәm)  Oğlan  qız  kimi  deyil»  -  deyәrәk 
Rәbbindәn    ona  aid  olmayan  bir  mәsәlәdә    üzr  istәmişdi.  Yәni 
üsulu mәşru idi. 
Әqidә  mәşru,  niyyәt  mәşru,  üsul  mәşru  olunca  Allah  onun 
әmәlini «fasiq» ya da «fasit» әmәllәr sinfinә deyil «saleh әmәllәr» 
sinfinә aid etmiş, «gözәl bir qәbul ilә  qәbul etmiş»dir. 
Başqa  sözlә:  BİR  GÖZӘLİN,  ӘN  GÖZӘLӘ,  GÖZӘL  BİR 
ŞӘKİLDӘ  TӘQDİM  ETDİYİ  GÖZӘL  NӘZİR,  GÖZӘLCӘ 
QӘBUL EDİLMİŞDİR. 
Artıq nәzirin tәsәrrufu nәzir edildiyi qapıya aiddir. 
Burada ağla bir sual gәlir: Yaxşı bәs, gözәllәr gözәli Allah, bir 
gözәlin  (Hannә)  әn  gözәlә  (Rәbb),  gözәl  bir  şәkildә  (mәşru) 
tәqdim etdiyi gözәl nәziri (Mәryәm) gözәl bir şәkildә qәbul edәrsә 
necә rәftar edәr?  
 
 
 
 
 
 
 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
71 
 
 
 
YEDDİNCİ MӘRHӘLӘ 
BİR ÇİÇӘK KİMİ YETİŞDİRİLMӘ 
 
«Elә» çiçәyә «belә» bağban 
Allah gözәlcә vә üsuluna uyğun nәzir verilmiş bir nәziri qәbul 
edәrsә necә rәftar edәr, - deyә soruşmuşduq. Cavabı özündәn alaq: 
«Rәbbi Mәryәmi gözәl bir biçimdә qәbul etdi vә onu bir çiçәk 
kimi yetişdirdi…» 
Allah  tәrәfindәn  qәbul  edilmә,  üstәlik  normal  bir  qәbulla 
deyil,  gözәl  bir  biçimdә  qәbul  edilmә.  Bunların  tәbii  bir  nәticәsi 
olaraq da «bir çiçәk kimi» yetişdirilmә. 
Bir  çiçәk  su  istәr,  günәş  istәr,  gübrә  istәr.  Mәkan  istәr,  hәr 
çiçәk hәr mәkanda yetişmәz, yetişә  bilәcәyi  bir  mühit, uyğun bir 
iqlim  istәr.  Hәr çiçәk hәr  torpaqda yetişmәz, özünә uyğun  torpaq 
istәr… 
Çiçәklәr  gündәlik  qulluq  istәr,  qulluq  olunmazsa,  boynunu 
bükәr, solar vә quruyub gedәr… 
Bütün  bunları  edәn  bir  BAĞBAN  istәr,  onun  xidmәtini 
boynuna  götürüb,  qarşısına  çıxacaq  daxili  vә  xarici  hәşәratlardan 
onu qoruyacaq bir qәyyum istәr…  
Әn әsası bu çiçәyin soyu cins bir soy olmalı, toxumu cins bir 
toxum  olmalıdır  ki,  o  da  İmran  vә  zövcәsi  Hannәdir.  Bu  çiçәyin 
torpağı  Quranın  seçdiyi  İmran  ailәsidir.  Mәkan  Allahın  tәmiz 
evidir.  Günәşi  mәhәbbәt  vә  xilqәt,  gübrә  vә  suyu  tәharәt  vә 
ibadәtdir.  Bu  çiçәyin  gündәlik  baxımına  tәhkim  edilәn  bağbansa 
Zәkәriyya(ә)dır: 
«Vә Zәkәriyyanı da o(nun bağbanlığı)na tәhkim etdi» 
Elә nәzirә belә peyğәmbәrdәn bir bağbanı tәhkim etmәk ancaq 
Allahın işidir. 
Kimdir bu bağban? 
Beytül-Müqәddәsdә  mәsul  dәvәtçilәrdәn  biri.  Harunun 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
72 
 
soyundan.  Zatәn  Beytül-Müqәddәsin  xidmәti  lap  qәdimlәrdәn  bu 
peyğәmbәrin  övladları  tәrәfindәn  icra  edilmiş,  nәsildәn–nәsilә  bu 
şәkildә keçmişdir. Zәkәriyya (ә) da bu silsilәdәn saleh bir quldur.  
Mövzumuz  olan  Ayәti-Kәrimin  «Zәkәriyyanı  da  o(nun 
bağbanlığı)na tәhkim etdi» bölümü bir başqa qiraәtdә «Zәkәriyya 
onu(n  bağbanlığını)  boynuna  götürdü»  mәnasına  gәlir.  Bu  iki 
fәrziyyә  arasındakı  fәrq;  birincisindә  onu  bu  işlә  Allah 
vәzifәlәndirdiyi  halda,  ikincisindә  özü  bu  vәzifәni  hәqiqәtәn 
boynuna götürmüş olur ki, nәticәdә ikisi dә eyni mәnanı verir. Bu 
qiraәt fәrqi mövzunun mahiyyәti ilә әlaqәdar deyil. 
Mәryәm kimi «xüsusi» bir nәzirin bağbanlığını әldәn vermәk 
istәmәyәn  dini  tәşkilatın  bütün  işçilәri,  Zәkәriyyanın  haqlı  bir 
sәbәbә söykәnәn istәyini qәbul etmәdilәr. O demişdi ki: «O mәnim 
qohumumdur.  Zövcәm  onun  xalasıdır.  Bu  sәbәbdәn  dә  ona 
baxmaq  hәr  kәsdәn  çox  mәnim  haqqımdır»  Tәbii  ki,  qәbul 
edilmәyәn  bu  tәlәb  mübahisәlәrә  sәbәb  olmuş,  nәticәdә  «nәzirә» 
baxacaq ailәnin tәyin edilmәsi üçün püşk atmağa qәrar verilmişdi. 
Kitab-i  Müqәddәsi  yazdıqları  qәlәmlәrini  Ürdün  Nehrinә  ataraq, 
adәtlәrinә  uyğun  әnәnәvi  püşklә  seçim  nәticәsindә  Allahın  qeyb 
yardımı  yetişmiş,  nәhrin  suları  Zәkәriyyanın  qәlәmini  әn  önә 
keçirmişdir. (Tәbәri) 
Bütün qaynaq tәfsirlәrin xırdalıqları ilә aydınlaşdırdığı, bәzәn 
isә  bir  neçә  kiçik  fәrqlәrlә  araşdırdıqları  bu  hadisәnin  detallarla 
izahına ehtiyac görmürük. Ancaq ayәdә dә bildirildiyi kimi (3/44) 
belә  bir  hadisә  olmuş  vә  Allah  çәkilәn  püşkdә  Zәkәriyyanın  önә 
çıxması üçün әmri altındakı әsgәrlәrdәn şüursuz vә qeyri mükәllәf 
bir әsgәri olan irmağı sәfәrbәr etmişdir: 
«(Ey  Muhәmmәd)  Bunlar  sәnә  vәhy  etdiyimiz  görünmәz 
vә  bilinmәz  qeybin  xәbәrlәrindәndir.  Mәryәmә  kim  qәyyum 
olacaq  deyә,  qәlәmlәrini  atarkәn  sәn  onların  yanlarında 
deyildin.  Mübahisә  etdiklәri  zaman  da  sәn  yanlarında 
deyildin» 
Ancaq burada bu işin hekayәsindәn daha çox  önәmli  olan vә 
mütlәq bilmәyimiz vacib olan bir hәqiqәt var: «Onun bağbanlığına 
Zәkәriyyanı  tәhkim  edәn»  Allahın  bu  iradәsinin  necә 
gerçәklәşdirmiş  olması. Daha  doğrusu,  Allahın  Ona nәzir  edilmiş 
birinә yardım etmәsindәki üsul… 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
73 
 
«Allahın әsgәrlәri» 
Sәbәblәr  alәmindә  yaşayırıq.  Vә  insan  ağlı  bütün  olanları 
qavramaqda  aciz  qalsa  da  hadisәlәr  İlahi  qaynaqlı  alәmşümul  bir 
plan  vә proqram daxilindә  cәrәyan edir. Hәr  şeyin gücünü әlindә 
tutan  Allah,  yardımını  da,  әzabını  da  ilahi  plan  –  proqram 
çәrçivәsindә gerçәklәşdirir. Bu plan – proqramın gerçәklәşmәsindә 
Allahın mütlәq iradәsinә ram olmuş bir sıra varlıq vasitәçilik edir. 
Bünların hamısına  Qurani  Kәrim  «Allahın әsgәrlәri» deyir  vә  biz 
onların  xüsusiyyәtlәri  vә  keyfiyyәtlәri  haqqında  çox  az  biliyә 
sahibik:  
«Yerlәrin vә göylәrin әsgәrlәri Allahındır» (48/7) 
«Rәbbinin  әsgәrlәrini  Ondan  başqa  kimsә  tanımaz» 
(74/31) 
«Ey  insanlar,  Allahın  sizә  olan  nemәtini  xatırlayın.  Bir 
zaman  sizin  üzәrinizә  ordular  gәlmişdi  vә  biz  dә  onların 
üzәrinә  bir  rüzgar  vә  sizin  görmәdiyiniz  ordular 
göndәrmişdik. Allah nә etdiklәrinizi görür» (33/9) 
Kainatdakı  mәlum  olan  vә  mәlum  olmayan  hәr  bir  şey; 
mikrobdan  qallaktikalara,  atomdan  ulduzlara,  hüceyrәdәn  or-
qanizmә, damladan okeana, canlıdan cansıza, şüurludan şüursuza, 
cisimdәn cisimsizә qәdәr hәr sinif vә cins varlıq, alәmşümul plan 
içәrisindә var olma hikmәtlәrini icra edәrkәn müstәsna hallarda da 
Allahın әsgәrlәri olaraq «fövqәladә» vәzifәlәri icra edirlәr.  
Bir çox nümunәlәrdәn gördüyümüz kimi ilk insandan bu günә 
qәdәr  vә  bundan  sonra  da  lazım  olan  yerdә  vә  zamanlarda  bu 
әsgәrlәr  öhdәlәrinә  düşәn  vәzifәlәri  yerinә  yetirәcәklәr.  Diqqәtә 
layiq  belә  nümunәlәrdәn  Qurani-Kәrimdә  kifayәt  qәdәr  zikr 
edilәrәk  bu  müdhiş  imkan  cahanşümul  İslami  hәrәkatın  sadiq 
üzvlәrinә xatırladılmaqdadır.  
Bu  elә  bir  imkandır  ki,  yer  üzündә  başqa  heç  bir  hәrәkat  bu 
imkana  sahib  olmamış  vә  ola  bilmәyәcәk.  Buludların,  suyun, 
çayın, rüzgarın, atәşin, sәsin, torpağın, daşın, günәşin vә daha saya 
bilmәdiyimiz  bir  çox  şeyin  yardımı  yalnız  İslami  hәrәkatın  sadiq 
isimlәri üçün keçәrlidir. Nuh, Lut, Saleh, İbrahim, Musa, Ashabi – 
Uhud,  Ashabi  –  Kәhf,  Ashabi  –  Bәdr  kimi  toplum  vә  adların  da 
yuxarıda xatırlatdığımız Zәkәriyyanın yardımına bәnzәr yardımlar 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
74 
 
gördüklәrini, Quranın bizә anlatdığı qissәlәrdәn öyrәnirik.  
Rәbbimiz  şüurlu  әsgәrlәri  darda  qaldığı  zaman  onların 
yardımına  şüursuz  әsgәrlәrini  necә  göndәrirsә;  şeytan  da  boş 
dayanmır,  o  dә  öz  әsgәrlәrinә  vә  dostlarına  yardım  edir.  Lakin 
Allahın yardımı qarşısında onun dostlarına yardımı hökmsüz qalır, 
Allahın yardım etdiyi tәrәfin mütlәq qәlәbә çalacağını bildiyindәn 
belә  hallarda  ümüdsizliyә  qapılıb  öz  başının  dәrdinә  qalır.  Bütün 
mötәbәr siyәr qaynaqlarında verilәn bir nümunә: 
Bәdr  savaşında  İblis,  dostları  olan  müşriklәrin  qorxusunu 
azaldıb  onlara  yardım  etmәk  üçün  Süraka  ibn  Malikin  qılığına 
girmişdi. Sürakanın qәbilәsi Kinaneoğulları adından danışaraq Әbu 
Cәhllә  müttәfiqlik  müqavilәsi  imzalamışdı.  Әslindә  mәqsәdi 
müşriklәrin  o  qәdәr  dә  yüksәk  olmayan  әhvalların  qaldırmaq, 
onlarda  özlәrinә  qarşı  inamı  artırmaq  idi.  İki  tәrәf  arasında 
müharibә  başlandı.  Elә  bu  zaman  İblis  müsәlmanlar  tәrәfdә  olan 
mәlәklәrin  müşriklәri  qırıb–tökdyünü  görәrәk  qaçmağa  başladı. 
Әbu  Cәhlin  qardaşı  Haris  ibn  Hişam  onu  Süraka  zәnn  edәrәk 
dayandırmağa  çalışdı.  Fәqәt  o,  Harisi  sinәsindәn  itәlәyәrәk 
qaçmağa başladı. Müşriklәr bağırdılar: «Ey Süraka! Hara qaçırsan? 
Sәn  bizә  «biz  sizin  müttәfiqinizik,  aramızda  fәrq  yoxdur»  deyib, 
yardıma  söz  vermәmişdinmi?»  İblis  qaça–qaça  onlara  söz  atdı: 
«Sizin  nәdәn  xәbәriniz  var?  Mәn  sizin  görmәdiyinizi  görür  vә 
Allahdan qorxuram. Allahın sizә göndәrdiyi bәla çox şiddәtlidir» 
Quran bu maraqlı  hadisәyә toxunaraq Allah Tәalanın  sözünü 
belә çatdırır: 
«O  zaman  şeytan  onların  etdiklәri  işlәri  süslә(yib  gözәl 
göstәr)miş:  «Bu  gün  insanlardan  heç  kәs  sizә  qalib  gәlә  bilmәz. 
Mәn  sizin  yanınızdayam!  demişdi.  Fәqәt  iki  dәstә  bir-birini 
gördükdә  geri  çәkilib:  «Mәn  sizdәn uzağam,  çünki  Allah  şiddәtli 
cәza verәndir» (8/48) 
 
& 
Hannә nәzir demiş vә dediyi nәziri dә qapının qoruyuculuğuna 
ismarlayaraq  hәyata vәda etmişdi. 
Nәzir  verilәn  qapı  da  nәziri  qәbul  etdiyini  elan  etmişdi.  Bu 
elan etmә  sadәcә  sözdә qalmamışdı: - çünki, Hannәnin tәşәkkürü 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
75 
 
sadәcә  söz  ilә  deyildi  –  bu  qәbulun  ardından  sözügedәn  çiçәyin 
böyümәsi üçün Allahın Zәkәriyya kimi şüurlu, irmaq kimi şüursuz 
әsgәrlәri sәfәrbәr edilmişdir.  
Bu  da  böyük  hәqiqәtdir  ki,  bundan  sonra  da  eyni  sәdaqәti 
göstәrib,  yardıma  layiq  olan  hәr  möminә  gәrәkdiyindә  bu  vә  ya 
digәr yolla, amma mütlәq yardım edilәcәk. Bu Allahın zamanlar vә 
mәkanlarüstü vәdidir: 
«Allah inananları müdafiә edir»(22/38) 
«İnananlara  yardım  etmәk  üzәrimizdә  bir  borcdur» 
(30/47) 
Vә o da mütlәq hәqiqәtdir ki, O, sözündәn dönmәz:  
«Bil  ki,  Allahın  vәdi  gerçәkdir,  fәqәt  çoxları  bilmirlәr» 
(10/55) 
 
Hikmәtlәr…. Hikmәtlәr… 
Allah  Zәkәriyyanı  körpә  Mәryәmә  qәyyum  etmişdi.  Sövdә-
lәşmәdәn yalnızca Allahın tәsәrrufuna verilәn bir nәzirә göstәrilәn 
ilk yardım - onun xidmәt vә tәrbiyәsini  Hz. Zәkәriyya kimi birinә 
verilmәsindәdir. 
Allah  Tәala  tәrәfindәn  Zәkәriyyanın  bu  vәzifәyә  mәsul 
edilmәsinin  üzәrindә  düşünüldüyündә,  hәr  birinin  bir–biri  ilә 
әlaqәli saysız hikmәtlәrlә dolu olduğu görülәcәk.  
Allah  qәbul  edәrsә  nә  edәr?  O  tәrbiyә  edәrsә  necә  edәr? 
Körpәlәr  bir  çiçәk  kimi  necә  yetişdirilir?  Vә  bu  çiçәyin  bütün 
çiçәklәrdәn seçilib alәmlәrә nümunә  edilmәsi necә  baş verәr? Bu 
vә  buna  bәnzәr  bütün  sualların  cavabı  sözügedәn  hikmәtlәrin 
qavranılmasına bağlıdır. 
Hadisәlәri әvvәlcә iki nöqteyi nәzәrdәn araşdıraq: 
1.  Çiçәk (Mәryәm) nәzәrindәn. 
2.  Bağban (Zәkәriyya) nәzәrindәn. 
Hz.Zәkәriyyanin  seçilmәsinin  körpә  Mәryәm  nәzәrindәn  nә 
mәnaya  gәldiyini  bilmәk  üçün  Mәryәmin  vәziyyәtini  bir  daha 
xatırlamaq lazımdır. 
Tarixi  mәlumatlara  görә  bu  seçim  aparılarkәn  Mәryәm 
әtrafında nәlәrin baş verdiyini anlayacaq yaşda deyildi.  
Üstәlik bu körpә yetimdir, atasını heç görmәmişdir.  

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
76 
 
Bu körpә öksüzdür, onu dünyaya  gәtirәn  o,  nәcib  qadını heç 
tanımadan, bir dәfә dә olsun «ana» deyә bilmәdәn itirmişdi. 
Belә olan halda onun bir deyil, bir neçә şeyә ehtiyacı var idi. 
Bu  ehtiyacların  ilki  onun  var  ola  bilmәsi  vә  yemәk,  içmәk, 
tәmizlik,  xidmәt  kimi  hәyati  ehtiyaclarını  tәmin  etmәsi  üçün 
fәdakar, «of» belә demәyәn, bir gün, üç gün, beş gün deyil, artıq 
ehtiyac qalmayana qәdәr ona baxacaq birinin olmasıdır. Bunlardan 
daha da önәmlisi - nәzirin şәfqәtә vә sevgiyә ehtiyacı var idi. Necә 
deyәrlәr insan çörәklә doyar, әmәklә böyüyәr, sevgiylә yaşayar… 
Suyu sevgi, günәşi şәfqәt, gübrәsi qida olan bu çiçәyә elә bir 
bağban lazım idi ki, bunların hәr  üçünü birdәn verә bilsin. 
Elә  bu  nöqtәdә  İlahi  seçimdәki  hikmәtin  böyüklüyü  göz 
qamaşdırır.  İlahi  tәrbiyәdәki  qoşa  meyar  Allahın  tәrbiyәsindәki 
mükәmmәlliyә şahidlik edir.  
Allah  Tәala  tәrbiyә  etdiyinin,  eynәn  Rәsulu  Muhәmmәd 
әleyhissәlama  da  etdiyi  kimi,  әvvәlcә  әtrafını  boşaldır.  Öncә  ata, 
ardından  ana...  Tәrbiyә  edilәcәk  olanın  Ondan  başqa  dayağı, 
әlindәn tutanı, sığınacağı, güvәnәcәyi bir kimsәsi saxlanılmır. Onu 
dünyaya,  onu  hәyata,  onu  әşyaya  bağlayan  bütün  bağlar  qırılır. 
Rәsulallah  nümunәsindә  görüldüyü  kimi  atası  Abdullanı  hәlә 
doğulmamışdan,  anası  Әminәni  kiçik  yaşlarından  itirir.  Babası  
Әbdulmütәllibә güvәnir. Ardından Allah onu da aparır. Eyni aqibәt 
daha  sonra  güvәndiyi  vә  himayәsindә  olduğu  Әbu  Talibin  dә 
başına  gәlir.  Sıxıldıqca  sığındığı  qalası  olan  Xәdicәsini  dә  Allah 
әlindәn alır. 
Artıq söykәnәcәk kimsә yox. Söykәnmәk istәyәn dә yox artıq. 
Bütün yaşadıqlarından sonra o, bir dә söykәnәrmi yıxılan şeylәrә?! 
Әlbәttә,  söykәnmәz.  Çünki  söykәndiyi  gedir,  Rәbbi  onun  mәcazi 
dә olsa, Özündәn başqasına güvәnmәsini istәmir vә sevdiyi qulunu 
Rububiyyәtiylә  tәrbiyә  edirdi.  Allahın  tәrbiyәsindәn  keçmiş  bu 
«Alәmlәrә Rәhmәt» dә sonunda öyrәndi kimsәyә söykәnmәmәyi. 
Öyrәnmiş vә bir gün sadiq vәsfli Әbu Bәkirә demişdi ki: 
«Ey  Әbu  Bәkir,  әgәr  yer  әhlindәn  birini  dost  seçәcәk  olsay-
dım,  sәni  seçәrdim.  (Amma  seçmәrәm,  artıq  Ondan  başqa  dost 
seçә bilmәrәm)» 
Belәliklә,  «Alәmlәrә  Rәhmәt»ә  göstәrilәn  münasibәtin  bir 
bәnzәri dә Mәryәmә göstәrilәrәk  ana vә atası әlindәn alınmışdı.  

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
77 
 
Bununla  insan  ilk  tәrbiyәçilәri  olan  ana  vә  atanın  tәsiri 
altından çıxarılırdı. Әvvәlcә «nәziri» әtrafa bağlayan tәbii zәncirlәr 
qırılır, arxasından ona yeni bir mühit seçilir vә bu mühitin әllәrinә 
әmanәt  olaraq  verilirdi.  Anası  Hannәnin  bu  qәdәr  ixlasına 
baxmayaraq,  qalıqlarını  tәrk  edә  bilmәdiyi  adәt  -  әnәnәnin  vә 
cәmiyyәtә  xas  mәdәniyyәtin  mәnfi  tәsirindәn  heç  bir  iz 
daşımaması  üçün  boşaldırdı  Mәryәmin  әtrafını.  Bәli,  Zәkәriyya 
ailәsinә  yalnız  әmanәt  olaraq  verilmişdir.  Әmanәt  olaraq,  çünki, 
onun  tәsәrrufu  hәqiqәtәn  Allaha  aid  idi.  O,  istәyirdi  ki,  İlahi 
tәsәrrufun önünә kimsә keçmәsin, bu tәsәrrufun açıq görüntüsünә 
kimsә  kölgә  salmasın.  Nәzirin  tәrbiyәsi  saf  olsun.  Xüsusilә,  ona 
Ondan  başqa  kimsә  dayaq  olmamalı,  o,  da  Ondan  başqasına 
güvәnmәmәli idi. 
Çiçәyin inkişaf etmәsinә әngәl olan sәbәblәr aradan götürülür, 
mühiti tәmizlәnincә nәzir, tamam fәrqli bir dibçәkdә әkilәrәk fәrqli 
bir  mühitә  köçürülürdü.  Yәni,  bütün  nәbilәrin,  siddiqlәrin, 
salehlәrin,  şәhidlәrin  sünnәtini  o  hәlә  körpә  ikәn  yerinә  yetirib 
«hicrәt» edirdi. 
Bu işlәrin ardından elә bir seçim edilmәliydi ki, bununla hәm 
onun  üzәrindәki  tәsәrrufa  müdaxilәnin  qarşısı  alınsın,  hәm  dә 
ehtiyac  duyduğu  sevgi,  şәfqәt  kimi  başqasının  verә  bilmәyәcәyi 
şeylәr  verilmiş  olsun.  Belәliklә,  bu  nöqtәdә  İlahi  seçim  daşı 
kәmәndinә yerlәşdirir. Çünki öksüz vә yetim Mәryәm öz xalasının 
sevgisinә  vә  şәfqәtinә  әmanәt  edilmişdi.  Bu  nöqtәdә  insan  Allah 
Rәsulunun o gözәl tәsbitlәrini xatırlayır: 
«Xala ana kimidir» (Әbu Davud) 
Daha ilk  baxışda  Mәryәm  üçün itirilmiş  kimi  görünәn  şeylәr 
qazanca  çevrilmişdir.  Fәqәt  bu  İlahi  ssenari  sırf  çiçәyin 
ehtiyaclarını  deyil,  hәm  dә  sözügedәn  bağbanın  da  ehtiyaclarını 
mükәmmәlcәsinә ödәmişdir. 
Bağbanın (Zәkәriyya vә ailәsi) nәzәrindәn hadisәyә baxdıqda 
bunları görәrik: bu çiçәyin bir bağbana olan ehtiyacı nә qәdәrdirsә, 
bir o qәdәr dә bağbanın çiçәyә ehtiyacı var. Hz.Zәkәriyya zövcәsi 
Eyşanın qısır olduğu halda, çox dilәdiyi saleh bir övlada sahib ola 
bilmәdәn yaşlanmışdır. Allah bu qәlbi qırıq ailәnin uşaq hәsrәtinә 
Mәryәmlә son qoymuşdu. 
Zәkәriyyanın  (ә)  xanımı  Eyşa  baxımından  hadisә  daha 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
78 
 
fәrqlidir.  Şübhәsiz,  o  bacısının  öksüz  vә  yetim  qalmış  tәk 
yadigarına  baxmağı  hamıdan  çox  istәyirdi.  Әslindә  bәlkә  dә  hәr 
kәsdәn  çox  onun  haqqı  var  idi.  Çünki,  özgә  biri  bir  başqasının 
körpәsinә  baxsa  belә,  nә  qәdәr  baxa  bilәrdi  ki?  Amma  o  yad 
deyildi,  bәlkә  dә  Hannәnin  boşalmış  yerini  doldura  bilәrdi, 
körpәnin  ehtiyacı  olan  sevgini vә  şәfqәti ona verәrәk  anasızlığını 
hiss etdirmәzdi.  
Hәm  dә  Mәryәm  oğlan  deyil  qız  uşağı  idi.  Onun  gәlәcәyi 
baxımından da bu seçim bir çox maneәlәri aradan qaldıra bilәrdi. 
Eyşa, nәzirin sadәcә qarnını deyil, sevgi vә şәfqәtlә qәlbini dә 
doydurarkәn,  artıq  inkişaf  edib  böyüyәn  bu  «xüsusi»  әmanәti 
tәrbiyә  edib,  sağlam  düşüncәlәrlә  doydurmaq  işi  dә 
Hz.Zәkәriyyanın  üzәrinә  düşәn  bir  vәzifә  idi.  O,  zahirәn  nәzir 
verildiyi  Mәbәdә  tәslimә  hazırlanırdı.  Hәqiqәtdә  isә  özünün  dә 
tәxmin  edә bilmәyәcәyi çox ağır vә  uca  bir tәsәrrufun  gerçәklәş-
mәsi üçün yetişdirilirdi. 
Vaxtı  gәldikdә  Hz.Zәkәriyya  onu  nәzir  olunduğu  Mәbәdә 
yerlәşdirmiş,  oranı  onun  üçün  arxayın  vә  güvәnilәn  bir  mәkan 
etmiş  vә  vәzifәsini  müvәffәqiyyәtlә  tamamlamışdı.  Yaşlı  olması 
sәbәbi  ilә  ölümünü  düşünür  vә  Mәbәddәn  heç  kәnara  çıxmayan 
Mәryәmin  şәxsi  ehtyaclarını  ondan  sonra  kimin  yüklәnәcәyinin 
qayğısını  çәkirdi.  Uzun  narahatçılıqdan  sonra  nәhayәt  ki,  bu 
problem dә hәll olunurdu. İndi Mәryәmin bütün ehtiyaclarını әmisi 
oğlu dülgәr Yusif ödәyәcәkdir. 
Artıq  Hz.Zәkәriyya  vәzifәsini  yerinә  yetirmәnin  rahatlığı 
içәrisindә idi. Bütün bunlara baxmayaraq, o, davamlı olaraq daima 
Mәryәmi  ziyarәtә  gedir,  Yusifin  vәzifәsini  necә  icra  etdiyinә 
nәzarәt edirdi.  
Çünki,  bölgәdә
 
yandırıb–yaxan  quraqlıq  vә  bunun  nәticәsi 
olaraq  da  şiddәtli  bir  qıtlıq  yaşanırdı.  İnsanların  aclıqdan  öldüyü 
xәbәrlәri  gәldikcә  onlar  özlәrini  unudub  «çiçәyi»  düşünmәyә 
başlamışdılar.  Bütün  sәylәrini  çiçәyin  solmaması  üçün  sәfәrbәy 
etmişdilәr.  
Fәqәt  onu  düşünәn,  onu  qoruyan  bir  başqası  da  vardı.  O, 
qulunun  gücü  tükәnincәyә  qәdәr  müdaxilә  etmәmiş,  qulun  gücü 
bitdiyi yerdә Onun yardımı başlamışdı. Onun bu yardımları Zatını 
yaxşı  bilәn  vә  tanıyan  bir  Nәbini  (Zәkәriyya)  belә 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
79 
 
tәәccüblәndirәcәkdi. 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
80 
 
SӘKKİZİNCİ MӘRHӘLӘ 
İLAHİ YARDIM 
 
«...Zәkәriyya  hәr  dәfә  Mәryәm  İbadәt  etdiyi  mehraba 
girdikdә  onun  yanında  ruzi  olduğunu  görәrdi.  «Ya  Mәryәm 
bunlar  sәnin  üçün  hardandır?  –  dedikdә  o:  «Allah 
tәrәfindәndir!»  deyә,  cavab  verәrdi.  Allah  istәdiyinә  hesabsız 
ruzi verәr» (Ali – İmran 37) 
Mәyrәm  Mәbәddә  yerlәşdirildikdәn  sonra  onun  xarici 
ehtiyaclarını ödәmәyә çalışan Yusif quraqlıq, qıtlıq vә yoxsulluğun 
tәsiriylә  vәzifәsini  icra  etmәkdә  çox  çәtinlik  çәkirdi.  Әslindә 
Mәryәmin  ehtiyacı  çox  deyildi.  Amma,  belә  qıtlıqda  bir  nәfәrә 
xidmәt  çox böyük problem yaradırdı. Yusif  әlindәn  gәldiyi  qәdәr 
vәziyyәti  ona  bildirmәmәyә çalışsa da,  Mәryәm әngin fәrasәti ilә 
vәziyyәti  görür vә Yusifә belә tәsәlli verirdi: 
«Ey Yusif, Allaha hüsnü zәnn et. Şübhәsiz, Allah bizi ruzi-
lәndirәcәkdir» (İbn İshaq) 
Bәli, Mәryәmin bu tәslimiyyatı «iman» hadisәsi idi. O, elә bir 
Allaha,  belә  iman  etmişdi.  O,  inanırdı  ki,  bu  vә  ya  digәr  yolla, 
amma  mütlәq,  Allah  onları  ruzisiz  buraxmayacaq.  Lakin 
Mәryәmin  inamının  gerçәklәşmәsi  üçün  әlindәki  bütün  imkan-
larının tükәnmәsi lazım idi. 
Elә  dә  oldu.  Vәziyyәtin  vәhmini  bilәn  vә  Mәryәmin  yükünü 
çiyinlәrindә  hiss  edәn,  lakin  yaşlılıq  sәbәbiylә  dua  vә  qayğıdan 
başqa  әlindәn  bir  şey  gәlmәyәn  Hz.Zәkәriyya  (ә)  adәti  üzrә 
Mәryәmin  mәkanına  ziyarәt  üçün  gәldiyindә  fövqәladә  bir 
möcüzәylә qarşılaşardı:  
«...Zәkәriyya  hәr  dәfә  Mәryәm  ibadәt  etdiyi  mehraba 
girdikdә  onun  yanında  ruzi  olduğunu  görәrdi.  «Ya  Mәryәm 
bunlar sәnin üçün hardandır? – deyә soruşardı…» 
Bu  «ruzinin»  nә  olduğunu,  haradan  gәldiyini,  necә  gәldiyini 
nә Quran, nә dә ki, sәhih sünnәt açıqlamır. Bununla birlikdә fәrqli 
qaynaqlar fәrqli fәrziyәlәr vermişlәr. 
Mәsәlәn,  Zәmahşәri  bu  ayәni  tәfsir  edәrkәn:  «Onun  ruzisi 

ADAYIŞ RİSALӘSİ