Mustafa İslamoğlu

 
 
 
103 
 
luqlarına,  içki  vә  nәşәlәrinә  toxunmasaydı,  sizi  әmin  edirәm  ki, 
Qurana vә onun hökmlәrinә bu düşmәnçiliyi bәslәmәzlәrdi. Hәtta 
onlar şәriәtçi belә olardılar. Bundan heç şubhәniz olmasın.  
Onlar  zülmlәrinә  sәs    çıxarmayacaq,  soyğunlarına,  çalıb-
talamalarına,  rәzalәt  vә  fәnalıqlarına  qarışmayacaq  bir  kitabdan, 
belә  bir  dindәn  yerdәn  göyә  qәdәr  razıdırlar.  Fәqәt  Quran  buna 
müsaid  bir  kitab,  islam  buna  müsaid  bir  din  deyildir.  Onu 
yadellilәrin  bu  qәdәr  cәhdi,  yerlilәrin  xәyanәti  vә  müsәlmanların 
cәhalәt vә zәlalәtinә baxmayaraq,  heç  bir  zaman Tövrat vә İncilә 
bәnzәdә bilmәyәcәklәr. Allah tәrәfindәn qorunmuş olan bu Kitabı 
tәhrif  edә  bilmәyәcәklәr.  Buna  görә  dә  onların  bu  Kitaba  olan 
düşmәnçiliyi bitmәyәcәk. 
Zalımlar  zülmlәrindәn  vaz  keçmәdiklәri  müddәtdә  Qurana 
düşmәn olaraq qalacaqlar vә onlar var olduğu müddәtdә dә Quran 
onların qәzәbini artırmağa davam edәcәk. 
Quranı hәyat qaynağı günәşә bәnzәtmişdik. Bu günәşin hәyat 
qaynağı ola bilmәsi üçün insanın gözünü, könlünü vә zehnini ona 
açması  vacibdir.  Әgәr  pәrdәlәrini  sıx  örtmüsәnsә,  demәli  sәnin 
üçün  günәş  doğmayıb.  Quran  günәşinin  aydınlığından  faydalana 
bilmәk  insanın  duyğu  vә  düşüncә  zindanlarının  divarlarını  yıxıb, 
ağıl vә qәlb pәrdәlәrini aralaması ilә mümkündür. Gözlәrini yüman 
dünyanı  özünә  zindan  etdiyi  kimi,  qәlbini  vә  ağlını  bağlayan  da 
Quranın şәfa vә rәhmәtindәn istifadә edә bilmәz. 
Quranın  tarixin  tozlu  dәhlizlәrindәn  çıxardıb  bizә  tәqdim 
etdiyi  nümunәlәrin  yerdәn  çıxmadığına,  bunların  İlahi  hikmәtә 
tabe  olaraq  bәlli  bir  qanunauyğunluqla  seçildiyinә  daha  әvvәl 
toxunmuşduq. Belәliklә, bu seçim İlahi nümunәdәn biri olan nәzir 
qissәsi üçün dә keçәrlidir. Rәbbimizin bu qissә ilә vermәk istәdiyi 
nәsihәti  qәdimlәrin  tәbiri  ilә  desәk  «әfradını  cami,  ağyarını 
mani»
34
 şәklindә  izah  edә  bilmәyimizi  asanlaşdırmaq  mәqsәdilә 
qәlәmә  aldığımız  bu  risalә  bәhs  edildiyi  müәyyәn  ayәlәr 
çәrçivәsindә  bu gün içindә olduğumuz  hala bәnzәr hallara diqqәt 
çәkmәkdәdir.  
                                                             
34
 Gәrәkli bütün ünsürlәri ehtiva edәn gәrәkli olmayanı kәnara qoyan, tam, mükәmmәl. 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
104 
 
Bunların maddәlәr halında xülasәsini versәk: 
 
1.  QURANIN ANLAŞILMASI PROBLEMİ 
Quranın tәhrifdәn İlahi zәmanәtlә qorunmuş bir Kitab olması 
insanlıq vә möminlәr üçün hәqiqәtәn böyük bir nemәtdir. Belә ki, 
bu  nemәti  әldә  saxlamaq  Müsәlmanların  tәhrif  vә  tәğyirin  hәr 
növündәn  qorunmuş  vә  mühafizә  olduqları  mәnasına  gәlmir. 
Quranın mәtnini tәhrif edә bilmәyәn Quran düşmәnlәri, ona inanıb, 
anlayb,  yaşayacaq  olan  insanların  duymaq  vә  düşünmәk 
qabiliyyәtlәrini mәhv etmәyә  meyllәndilәr.  
Bu gün Quranın mәtninin tәhrif edilmәdiyi nә qәdәr dәqiq vә 
sevindirici bir hәqiqәtdirsә, ona varis edilәn Müsәlmanların düyğu 
vә düşüncәlәrinin dәhşәtli dәrәcәdә tәhrif olması da әn az o qәdәr 
dәqiq  vә  kәdәrlәndirici  haldır.  Vә  bu  proses  dәhşәtli  dәrәcәdә 
artmaqdadır.  Bu  vәziyyәtdә  Quranın  qorunmuş  olmasının 
Müsәlman fәrdlәr üçün praktiki bir qiymәti qalmır. Fәrz etsәk ki, 
onun tәhrifi zamanı nәticә nә olacaqdırsa, bu ikinci  halda da nәticә 
eyni  olacaqdır.  Amma  әldә  qorunmuş  bir  Kitabın  olması  hәr 
zaman  üçün  mahiyyәtә  dönmәyi  mümkün  edәn  potensial  bir  güc 
olaraq Müsәlmanların önündә  durur.   
Bu vәziyyәtdә Müsәlmanın üzәrinә düşәnlәr bunlardır: Quranı 
doğru  anlaya  bilmәk  üçün  tәhrif  edilmiş  vә  pozulmuş  qәlbini  vә 
ağlını  düzәltmәk,  belә  bir  tәxribata  mәruz  qalmış  beyinlәrin 
mәhsulu  olan  vә  Quranın  İncillәşdirilmәsi  anlamına  gәlәn 
açıqlamalara qarşı ayıq olmaq. Bununla bәrabәr, Quranın hәyatdan 
xaric  olunması  üçün  rәsmi-dini  ya  da  rәsmi-elmi  qurumlar  vә 
müәssisәlәr tәrәfindәn dәstәklәnib fәna halda bir oryentalist surәti 
olan çevrәlәr tәrәfindәn «elm» pәrdәsi altında başladılan «xidmәt» 
görünüşlü  hücumlara  qarşı  durmaq.  Bunun  üçün  dә  zamanlar  vә 
zәminlәrüstü  Qurani  anlayışın  dinamikasını,  «hәyat»  modellәrini 
vә  ölümsüz  örnәklәrini  toplumun  istifadәsinә  tәqdim  etmәk  vә 
bunu geniş kütlәlәrә çatdırmaq.  
 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
105 
 
2.  ÖNDӘRLİK PROBLEMİ VӘ BU PROBLEMİN HӘLLİNDӘ 
QURANİ ALTERNATİVLӘR 
Müasir  islami  hәrәkatların  әsas  problemlәrindәn  biri  olan 
öndәrlik probleminin kamil mәnada hәlli üçün Qurani örnәklәrdәn 
istifadә  ilә
 
alternativlәr  inkişaf  etdirmәk.  Bu  sahәdә  inkişaf 
etdirilәn  bir  günlük  vә  ucuz,  tarixin  qanunlarına  vә  Qurani  ör-
nәklәrә  әhәmiyyәt  vermәyәn  zәhmәtsiz  vә  mәşәqqәtsiz  vasitәlәr 
yerinә daha tutarlı vә sünnәtullaha uyğun vasitәlәrә diqqәt çәkmәk. 
Tәbii ki, sıxışdırıldıqları mühasirәdәn bir an әvvәl xilas olmaq 
istәmәk  müsәlmanların  haqqıdır.  Onlar  bunu  istәmәklә  qınana 
bilmәzlәr.  Necә  ki,  «Tәki,  bir  an  әvvәl  xilas  olum,  kimin 
öndәrliyindә, hansı üsul vә ya üslubla olur olsun» - deyә bilmәzlәr. 
Hәr  hansı  bir  hәrәkat  özü  üçün  belә  düşüncәsiz  vә  mәnfәәtçi 
vasitәlәri mәnimsәyә bilәr, lakin İslami hәrәkat әsla. Müsәlmanlar 
bilәcәklәr ki, sıxışdırıldıqları mühasirәdәn tam mәnada xilas olmaq 
bәdәl
35
 istәyәn  bir  işdir.  O  bәdәli  gözünü  qırpmadan  ödәyәn 
fәdakar mәnsublar yetişdirmәdiyi  müddәtdә  dә  islami  hәrәkat  bir 
aldanışdan digәrinә sürüklәnib gedәcәk.  
Sözügedәn bәdәlin nә olduğu, bu bәdәlin hansı bir üsul vә ya 
üslubla ödәnәcәyi kimi suallara Quranı nәzәrdәn qaçıraraq dolğun 
cavablar  tapmaq  mümkün  deyil.  Bu  nöqtәdә  hәyat  kitabı  olduğu 
tez-tez vә şüar olaraq söylәnәn Kitabın, hәyatımızın bu sahәsindә 
önümüzә sәrilәn problemlәri hәll etmәkdә bizә necә asanlıq tәmin 
edәcәyini bilmәk lazımdır. Yoxsa onun hәyat Kitabı olması sözdә  
qalacaq.  O,  özünә  müraciәt  etmәyәnin  vә  nәsihәt  etdiyi  hәyatı 
yaşamayanların hәyatının Kitabı deyil. Onun mücәrrәd hәyat kitabı 
olması isә qәlib bir sözdür vә kimsәyә bir şey qazandırmaz.  
Elә  bu  nöqtәdә  «hәyat  kitabı»  olan  Quranın  tәklif  etdiyi 
vasitәlәrdәn biri olan adayış prosesini başlamaq problemlәrimizdәn 
birinin hәllindә bizә asanlıq tәmin edәcәk. 
Doğum  evinin  qapısında  hәyәcanla  gözlәyәn  ata  namizәd-
lәrdәn  neçәdәn  neçәsi  övladlarının  sәsini  elә  ilk  eşitdiklәri  mә-
qamda  İmranın  Zövcәsinin  göstәrdiyi  «kişiliyin»  mindә  birini 
göstәrәrәk «Ya Rәbbi, bunu sәnә nәzir verdim, mәndәn qәbul et!» 
                                                             
35
 (әr) Әvәz, dәyәr, qiymәt 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
106 
 
deyә bilәrlәr?  
Allahın  üç,  beş,  yeddi  övlad  verdiyi  Müsәlman  atalar,  hәr 
birini  öz  yoluna  xәrclәdiyi  bu  qәdәr  övladdan  birini  belә  O-nun 
yoluna, qәlblә, ixlasla bağışlaya bilmir. «Әti dә sümüyü dә Sәnin, 
Sәnin  dininin,  ya  Rәbbim»  deyә  bilmirsә,  üstәlik  әn  dindar  ata-
analar  belә  İslami  hәssaslığına  şübhә  etmәdiklәri  övladlarının  bir 
axşam  evә  gec  gәlmәsi  qarşısında  gözlәri  hәdәqәsindәn  çıxır, 
yerindә dura bilmirlәrsә, şәhadәtdәn söz edәn övladlarına «Aman, 
o  necә  sözdür?  Allah  qorusun!»  deyirlәrsә,  Allahı  sevdiklәrinә 
kimi  inandıra  bilәrlәr  vә  dinin  yerlәrdә  sürünәn  bayrağı  necә 
ucalar?  
Bәnzәtmәdә bir xәta olmasın: «Ata oğluna bir bağ bağışlamış. 
Oğul ataya bir salxım üzümü çox görmüş» mәsәlinә bәnzәyәn bu 
vәziyyәtdә o insanların qәdәri saxta öndәrliklәrin vә öndәrciklәrin 
әlindә oyuncaq olmaq deyilmi? 
Bir  çox  müsәlman  vә  «patriarxal»  ailәdә  «İslami  tәrbiyә  ilә 
böyütmә» adı altında mütlәq bir ata monarxiyasının maddi vә/ vә 
ya mәnәvi tәzyiqi altında müәyyәn bir yaşa qәdәr әldә tutulan gül 
kimi  övladlarımızın,  bu  yaşdan  sonra  eynilә  boşalmış  qapı  yayı 
kimi  әlә-ovuca  sığmaz,  hәşәrat,  üsyankar,  şeytan  ordusunun 
potensial  bir  namizәdi  olmaq  yolunda  әmin  addımlarla  irәlilәyәn 
biri  olub  çıxmalarında,  Kitabın  verdiyi  örnәklәrdәn  bixәbәr 
olmaqları  ilә  nә  edәcәklәrini  bilmәyәn  ustadların,  müsәlman 
aydınların,  hacı  әfәndilәrin,  hoca  әfәndilәrin,  şeyx  әfәndilәrin, 
şagirdlәrin, xadimlәrin, dәvәtçilәrin, bir sözlә, hәr kәsin vә hәr biri 
dә «bizim» olan, İslamın bu torpaqlardakı varlıq «zәmanәti» hesab 
olunan müsәlman ailә başçılarının mәgәr heç rolu yoxdurmu? 
Әtrafınıza  baxın!  İnsanlara  Din’i  öyrәtmә  vә  anlatma 
mәqamında olanların övladlarının ürәk ağrıdan halına baxın. Dara 
düşәndә  sarıldıqları  Adәm  vә  Nuh peyğәmbәrlәrin  oğulları Qabil 
vә  Kәnan  nümunәlәri,  ya  da  Nuh  әleyhissәlәmın  qadını  vә  Lut 
әleyhissәlәmın qızları onları qurtarmağa yetәrmi vә Allah qatında 
mәşru bir sәbәbdirmi? Üstәlik, Allah Kitabında şiddәtli bir üslubla 
bu fәrmanı bildirdiyi halda: 
«Ey  inananlar,  nәfsinizi  vә  әlinizin  altındakıları  atәşdәn 
qoruyun!..» (66,7) 
Müsәlman  ailәlәr  özlәrinә  sәbәb  tapmadan  әvvәl Quranın  bu 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
107 
 
mövzudakı  әzәmәtli  reseptlәrini  öyrәnsәlәr  vә  tәtbiq  etsәlәr,  yәni 
«sahibiyik»  dediyi  şeylәrin  hәqiqәtәn  sahibi  olsalardı,  әlbәttә 
övladları  xatırlandığı  zaman  üzlәri  qızaracaq  halda  olmayacaqlar, 
onları Allaha tәrbiyә etdirmә şüurunda davranacaqlar. 
Bu torpaqlardakı İslamın gәlәcәyini cәmiyyәtin toxumları olan 
Müsәlman  ailәlәrin  yetişdirәcәklәri  övladlarda  görәn  vә  onlara 
ümid bağlayanlar, umduqları dağların püskürüb hәm öz başlarına, 
hәm dә toplumun başına lavalar yağdırdığını gördükçә ümidsizliyә 
qapılmaqdadırlar.  Bu  ümidsizlik  dә  onları  sonu  ziyan  olan  bir 
laqeydliyә vә nәmәlazımçılığa aparacaq. 
Bu acınacaqlı vәziyyәti ötüb yenә dә beynindә, adını «İslami 
tәrbiyә» qoyduğu vә (әksәr halda evdә mütlәq hakim, qüdrәtli kişi 
rolunu oynayan atanın şüuraltındakı) İslamilәşdirilmiş patriarxallıq 
düşüncәsiylә  övladlarını  yetişdirәnlәr,  bәlkә  onları  min  bir  sәylә, 
beyninә  yeritdiyi  «xidmәt(!)  edilәcәk  yüksәk  bir  mövqe»  yә 
yerlәşdirirlәr,  lakin  ondan  sonra  da  hesabda  Allah  üçün  tәrbiyә 
etdiklәri övladlarını Allaha vә onun dininә vermәyә qıya bilmәyib, 
hәtta onu Allahdan qısqanıb onun üzәrindәki mütlәq avtoritetlәrini 
–  zövqlә  -  ömür  boyu  sürdürürlәr.  O,  övlad  «atasının  sözәbaxan 
övladı»  olmasının  nemәtlәrini  yaxşı  bir  tәhsil,  çevrә,  mәqam  vә 
mәnsub  sahibi  olmaq  şәklindә  dadırsa  da,  bir  ömür  boyu  öz 
ayaqları  yerinә  başqasının  –  lap  elә  bu  başqası  atası  olsun  - 
ayaqları üzәrindә durduğu üçün «şәxsiyyәt» ola bilmir. Üzәrindәki 
mübahisә edilmәz qul siyasәtinin bәdәli olaraq şәxsiyyәtini özünә 
himayә  edәn  o  ölümlü  qullara  artıqlaması  ilә  ödәyir.  Tәbii, 
nәticәdә  әlindә  Allaha  verәcәk  bir  şeyi  qalmır.  Bu  tip  ailәlәrin 
vәziyyәti  bu  adamın  vәziyyәtinә  bәnzәyir:  Adam  Allaha  qurban 
vermәk  üçün  bir  quzu  alır.  Onu  sözügedәn  niyyәtlә  bәslәyib 
böyüdәr. Quzu  böyüdüyü zaman bir baxar ki, can  alan  bir  qoyun 
olmuş.  Söz  verdiyi  qapıya  tәslim  etmәyә  onu  qıya  bilmir,  «heç 
olmazsa, südünü paylaşaq» üzsüzlüyü ilә әhdindәn qaçar. 
Bütün  bu  yanlışlar,  aldanmalar  xoşniyyәtli  olsa  da  bir  çoxu 
cәhalәtdәn  qaynaqlanmaqdadır  vә  heç  biri  Müsәlmanların  istәr 
fәrdi,  istәr  cәmiyyәt  mәsәlәlәrinә  bir  hәll  ola  bilmir,  heç  ola  da 
bilmәyәcәk... Ta ki Qurani modellәrә etibar edilәnә qәdәr. 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
108 
 
3.  MÜSӘLMAN QADININ MӘQAMI 
İslami  cәmiyyәtlәrin  toxumu  mislindә  olan  Müsәlman  ailә 
modelinin  mәhvәri  «ana»  nın  tәşkil  etdiyi  inkar  edilmәyәcәk  bir 
gerçәkdir.  Müsәlman  toplumlarda  әn  çox  önәmsәnilmәyәnlәr 
siyahısının başında Müsәlman qadının durduğu da... 
Bu  nәdәn  belәdir?  Bunun  tarixi  qәdim  vә  sәbәblәri  çox 
müxtәlif. Mәgәr Quranda qadının önәmsәnilmәmәsinә әlverişli bir 
sıra hökmlәrmi mövcuddur? Bax, elә bunu kimsә iddia edә bilmәz. 
Әksinә,  Quran  Müsәlman  qadına  İslam  cәmiyyәtindә  önәmli  bir 
yer seçmiş vә onu layiq olduğu mәqama, yәni «sevgili» vә «ana» 
olmaq kimi ica bir mәrtәbәyә qaldırmışdır. 
Qadın Quranda da, sünnәtdә dә әn çox «analıq»  keyfiyyәti ilә 
önә  çıxarılmaqdadır.  Necә  dә  çıxarılmasın  ki?  Onun  tәbiәti, 
fiziologiyası,  psixologiyası  hәr  zaman  bu  ülvi  vәzifәni  әskiksiz 
yerinә yetirә bilmәsi üçün lazım olan şeylәrlә tәchiz olunmuşdur. 
Qadın  bir  güzgünün  önünә  keçib  fiziologiyasını  araşdırsın. 
Fiziologiyası  ona  «Sәn  anasan!»  deyәcәk.  Qadın könül  aynasının 
qarşısında ruhunu vә hislәrini araşdırsın. Sevәcәnliyi, şәfqәti, ürәyi 
yumşaqlığı, incәliyi, qeyrәti, xidmәti, himmәti
36
 ilә könlü ona «Sәn 
anasan!» deyәcәk. 
Әgәr  qadın  bir  sıra  xarici  tәsirlәrlә  bu  uca  mәqamından 
uzaqlaşdırılır  ya  da  uzaqlaşırsa,  fitrәtindәn  vә  әsl  vәzifәsindәn, 
yәni  Allahın  onu  yerlәşdirdiyi  cәbhәdәn  qaçır,  qorunması  üçün 
özünә  verilәn  qalxandan  imtina  edir  -  demәkdir.  Öz  vәzifәsinә 
önәm  vermir,  işindәn  qaçır  -  demәkdir.  Hәr  kәsin  bildiyi  bir  hә-
qiqәt: Üzәrinә borc olmayan işlәrlә çalışanlar üzәrlәrinә borc olan 
işlәri  axsadarlar.  Qadın  ona  verilәn  ilahi  sahәni  tәrk  edib  onun 
olmayan  sahәlәrә  tәcavüz  edәrsә,  o  cәmiyyәtdә,  әlbәttә,  tarazlıq 
pozulacaq, iş bölgüsü alt-üst olacaq, vәzifәlәr axsayacaq. 
İlahi nizamın әn böyük özәlliyi hәr şeyi yerli yerindә qılması 
(hikmәt)dır.  İlahi  nizam  atın  önünә  әti,  itin  önünә  otun 
qoyulmadığı bir nizamdır. Bәşәri sistemlәr gәlmişlәr, hәr bir şeyin 
tәbiәtinә  vә  fitrәtinә  zidd  davranaraq  «ata  әt,  itә  ot  vermәk» 
şәklindә xüsusilәşdirә bilәcәyimiz bir yanlışlığa  düşmüşlәr. Hәtta 
                                                             
36
 (әr.) Çalışma, çabalama, sәy, cәhd, comәrdlik 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
109 
 
bütün imkanlarını sәfәrbәr edәrәk atı әt, iti dә ot yemәyә, mәtbuat 
vә  kütlәvi  informasiya  vasitәlәrini  istifadә  edәrәk  inandırmışlar. 
Bu  şәkildә  әşyanın  tәbiәtinә  müdaxilә  etmәk  kimi  bir  cürәtә 
sahiblәnmişlәr. İslam әşyanın tәbiәtini qorumağın o biri adıdır. 
Çağdaş  qadın–kişi  münasibәtlәri  dә  bundan  fәrqlәnmir. 
Qadınların kişilәşdiyi bir dünyada әlbәttә, kişilәr dә qadınlaşacaq. 
Lakin  nә  qәdәr  kişilәşirsә  kişilәşsin,  ya  da  kişilәşdirilsin, 
fiziologiyası, tәbiәti, psixologiyası ilә qadın qadındır vә onu başqa 
bir şey olmağa zorlamaq hәm ona, hәm kişiyә, hәm ailәnin digәr 
fәrdlәrinә, hәm dә topluma bir zülmdür. 
Bu  zülmün  pәncәsinә  düşmәkdәn  Müsәlman  ailәlәr  belә 
qorunmaz oldu. İslami keyfiyyәtlәrә sahib idealist gәnc qızlarımız 
«analıqdan»  başqa  hәr  şeyә  çox  hәvәslidirlәr.  Hәtta  aralarında 
özünü  «Zeynәb»  elan  edib,  yanına  bir  dә  «Hüseyn»  alaraq 
«qiyama»  hazırlananlar  belә  var.  Vә  nәticәdә  bir  sıra  üzücü, 
kәdәrli  hadisәlәr,  depressiya,  ümidlәrlә  oynayanlar,  ümidlәriylә 
oynadanlar... 
Bunun  belә  olmasında  Müsәlman  kişinin,  vәzifәsini  yerinә 
yetirmәyәn  Müsәlman  kişinin  rolu  heç  yoxdurmu?  Әlbәttә,  gü-
nahın  böyük  ağırlığı  Müsәlman  kişinin  çiyinlәrindәdir.  Sәlahiy-
yәtini  yerinә  yetirmәkdә  aciz  olan  erkәklәr  diyarında  hәrkәsin 
başının bәlaya düşmәsi tәbii haldır. Üstәlik әmәllәri elm vә bәsirәt 
yönlәndirmәyәndә, onları hiss vә duyğular yönlәndirir. 
Heç şübhәsiz ki, İslami toplumun yetişdirilmәsindә әn böyük 
rol  Müsәlman  qadınındır.  Kütlәvi  informasiya  vasitәlәrinin 
körpәlәrimizin  mәnәvi  qәtllәrinin  baş  verdiyi  bir  zamanda 
Müsәlman  qadın  onları  necә  diqqәtsiz  buraxa  bilәr.  Özünü  vә 
tәrbiyәsi ilә mәsul olduğu körpәlәrini göz görә-görә televiziya adlı 
bir canavarın vәhşi qollarına necә tәslim edә bilәr? 
Әgәr  Müsәlman  bir  ailәdә  qadın:  «Yoldaşıma  vә  körpәmә 
qarşı vәzifәmi tam icra edim» deyәrsә, 24 saat ona ancaq yetәr. Bu 
sәbәblә  Müsәlman  qadını  özünü  әlavә  bir  işә  versә,  bizcә  bu  әsl 
vәzifәsini  vә  işini  axsatması  anlamına  gәlir.  Problem  Müsәlman 
qadının  işlәyib,  işlәmәyәcәyi  problemi  deyil.  Problemә  yanlış  ad 
verilir.  Mәgәr  Müsәlman  qadın  «işsiz-gücsüz»,  bekardırmı  ki, 
kimsә  onun  işlәyib,  işlәmәyәcәyini  özlәrinә  dәrd  edir?  Әgәr 
Müsәlman qadın vәzifәsini bilir, mәsuliyyәtlәrindәn xәbәrdardırsa, 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
110 
 
bir  dәqiqәsinin  belә  boş  olmadığını  anlayacaq.  Kimsә  özünә «iş» 
axtara bilәr, amma  Müsәlman  qadın  әsla. Onun  işi başından  aşır. 
Müsәlman  ailә  yemәklәrin  restoranda  yeyildiyi,  uşaqların 
bağçalarda böyüdüldüyü, evin iki nәfәrlik otel ya da pansion kimi 
istifadә edildiyi  ailә deyil ki.... 
Yuxarıda tәsvir etdiyimiz tipdә bir «ailә» olması mümkündür, 
fәqәt  bu  ailә  İslami  toplumun  çәyirdәyi  ola  bilmәz  vә  o  ailәdә 
yetişәn övladdan da xeyir gәlmәz. Çünki, Quranın tәklif etdiyi ailә 
modelinә  әhәmiyyәt  verilmәmiş,  çeynәnmişdir.  Bir  tam  әmәlә 
gәtirәn modeli tәşkil edәn parçalarından sadәcә biri:  
“Evlәrinizdә qәrar tutun! İlk  cahiliyyә  dövründә olduğu kimi 
açıq-saçıq  gәzmәyin.  Namaz  şılın,  zәkat  verin,  Allaha  vә  Onun 
Rәsuluna  itaәt  edin.  Ey  ev  әhli!  Allah  sizdәn  günahınızı  silib 
aparmaq  vә  sizi  tәr-tәmiz  etmәk  istәyir.  Evlәrinizdә  oxunan 
Allahın ayәlәrini vә hikmәti yada salın. (33/33,34)    
Әlbәttә,  Quranın  Müsәlman  qadına  tәqdim  etdiyi  proqram 
sadәcә bu qәdәr deyil. O, bir çox yerdә, Müsәlman qadına birbaşa, 
ya  da  dolaysıyla  müraciәt  edәrәk  fitrәtinә  uyğun  olan  vәzifәlәri 
xatırladır. 
Belәliklә, bunlardan biri  dә  bu risalәdә  әlә aldığımız «adayış 
qissәsi»dir. 
Bu  qissә  vә  onun  Hannә,  Eyşa  vә  Mәryәm  kimi  qadın 
qәhrәmanları qulluğunun şüurunda olan Müsәlman qadın üçün bir 
imkandır. Hәm dә necә imkan... 
Әgәr  o,  bu  imkanı  dәyәrlәndirә  bilәrsә,  hәm  özünün,  hәm 
ailәsinin, hәm  dә cәmiyyәtinin xilasına vәsilә olacaq  әzәmәtli  bir 
prosesi başlada bilәr. 
Adayanlar  vә  adananların  çox  olduğu  bir  toplumu  heç  bir 
zalım  güc  әzә  bilmәyәcәkdir.  Vә  o  toplum  bәxtәvәr  vә  azad 
insanların toplumu olacaqdır. 
Nә bәxtәvәrdir Hannә kimi adayanlar! 
Nә bәxtәvәrdir Mәryәm kimi adananlar! 
Nә bәxtәvәrdir Zәkәriyya (ә) kimi bağbanlar! 
Nә  bәxtәvәrdir  Yәhya  vә  İsa  (mәnәvi  qurban)  (ә)  kimi 
qurbanlar! 
«Yer  üzündә  hәr  şey  yox  olacaq,  yalnız  әzәmәt  vә  kәrәm 
sahibi Rәbbinin üzü (rizasi) әbәdi qalacaq» (55/26,27)  

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
111 
 
MÜӘLLİFİN İSTİFADӘ ETDİYİ 
QAYNAQLAR 
QURANİ KӘRİM 
Beydavi,  (Әl-Kadi)  Nasirüddin  әbu  Sәid  Abdullah  b.  Ömәr  әş-
Şirazi; ӘNVARUT-TӘNZİL MӘ ӘSRӘRUT-TӘVİL, Darul- 
Kütübil-İlmiyyә, BEYRUT 1998. 
Cәlaleyn,  Cәlalüddin  Muhammәd  b.Әhmәd  әl-  Mahalli  vә 
Cәmalüddin  әs-  Süyuti,  TӘFSİRU  CӘLALӘYN,  Mәktәbәtul 
–Halebuni, DİMEŞK. 
El-Beqavi,  әl-  İmam  әbu  Muhammәd  әl  –  Hüseyn  b.  Mesud; 
TEFSİRUL –BEGAVİ, Darul – Marife, BEYRUT 1997. 
El-Cemel,  Süleyman  b.Ömer  el-Acil;  el-FÜTÜHATÜL  – 
İLAHİYYE, Matbaatu İsa Babı el-Halebı, MİSİR 
el- Ferra, ebı Zekeriyya Yahya b. Ziyad; MEANİL-QURAN, el-
Heyetül-Mısrıyyetül-Amme, MİSİR 1972. 
el-Meragi,  Әhmәd  Mustafa;  TEFSİRÜL-MERAGİ,  Matbaatu 
Mustafa el- Babi el-Halebi, MİSİR 1982. 
et-Taberi,  Cәfәr  Muhammed  b.Cerır;  CAMİUL-BEYAN  AN 
TEVİL-İ  AYİL-QURAN,  Matbaatu  Mustafa  el-Babi  el-
Halebi, MİSİR  
İbn  Hişam,  Ebı  Muhammәd  Abdulmәlik;  SİRATÜN-NEBI, 
Mektebetu Darut-Türas, QAHİRӘ 
İbnül-Esir,  el-Cezeri;  el-KAMİL  FİT-TARİH,  Darul-Kitabil-
Arabı, BEYRUT 1986. 
Kurtubi,  Ebu  Abdillah  Muhammәd  b.  Ahmәd;  EL-CAMİLİ-
AHKAMİL-QURAN, Darul-Kütübil-İlmiyye, BEYRUT 1988. 
Razi, el-İmam Fahrüddin; El-TEFSİRUL-KEBİR, Darul-Kütübil-
İlmiyye, BEYRUT 1990. 
Seyyid  Kutub;  Fİ  ZİLALİL  –  QURAN,  Daruş-Şuruk,    MİSİR 
1987. 
Zemahşeri, 
Ebil-Qasım 
Carullah 
Mahmud 
b. 
Ömәr; 
EL_KEŞŞAF, Darul- Marife, BEYRUT 
Zirikli, Hayrüddin; EL-ALAM, Darul-İlm Lil-Melayin, BEYRUT 
1989. 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
112 
 
TӘRCÜMӘÇİLӘRİN İSTİFADӘ ETDİYİ 
QAYNAQLAR 
 
Allahın yardımı. 
Allahın tәqdiri 
Böyük  türkcә  sözlük.  D.  Mehmet  Doğan.  Ülke  Yayın  Haber. 
1994. 
Azәrbaycan dilinin izahlı lüğәti. 4 cilddә, Bakı, 1964. 
Әrәb –fars sözlәri lüğәti. Bakı, Yazıçı 1985. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
113 
 
MÜӘLLİFİN ÇAP OLUNMUŞ DİGӘR 
KİTABLARI: 
 
DÜŞÜNCӘ 
1.  Ürәk dövlәti (İç dünyamızın tәmir vә inşası haqqında) 
2.  Ürәk fәthi (İslami fәthlәrin tәbiәtinә dair) 
3.  Hәyatın  yenidәn  inşası  üçün  (Hәyatı  kim,  necә  vә  nә 
üçün tәmir etdi? Hәyatı tәkrar kim, necә inşa edә bilәr?) 
4.  Nә  etmәli  -  Necә  etmәli  -  Kiminlә  etmәli  (Hәyatı  inşa 
etmәk üçün nәyi, necә, kiminlә etmәli) 
5.  Hәcc  risalәsi  («Möhtәşәm  ibadәt»ә  dair  möhtәşәm  bir 
kitab) 
 
ARAŞDIRMA 
1.  İman  (Kәlamın  әqidәlәşmәsi,  әqidәnin  kәlamlaşması  vә 
hәr yönü ilә sәhih iman) 
2.  Üç Muhammәd /İki tәsәvvür bir gerçәk 
(Bir-birinә qarşı iki peyğәmbәr tәsәvvürü vә Quranın tanıtdığı 
gerçәk Peyğәmbәr)  
3.  Yәhudilәşmә  tәmayülü  (Son  sözü  «Yәhudilәrdәn  deyil, 
Yәhudilәşmәkdәn qorxun» olan bir araşdırma) 
4.   İslami diriliş hәrәkatları (Vәhhabilik, İhvani Müslimin, 
Cemaat-i İslami vә digәrlәri) 
 
TARİX 
1.  İmamlar  vә  Sultanlar  (İslam  tarixinin  ilk  150  ili  vә 
İmam Әzam Әbu Hәnifәnin mücadilәsi) 
2.  İslami  Hәrәkәtlәr  vә  qiyamlar  tarixi  (Osmanlıdan 
Cumhuriyyәtә 700 ilin alternativ bir tarix oxuması) 
 
GӘNCLİK – TӘRBİYӘ 
1.  Tövsiyyәlәr I (Hәr sәviyyәdәn insana xitab edәn bir kitab) 
2.  Tövsiyyәlәr II (Ailә tәrbiyәsi vә әr–arvad münasibәtlәri) 
 

ADAYIŞ RİSALӘSİ 
 
 
 
 
114 
 
SEÇMӘ MӘQALӘLӘR 
1.  Dağarcıq  
2.  Savaş kәsmәyәn sözlәr 
3.  Yoxluğunda düşülmüş notlar 
4.  Yerlilәr vә yersizlәr 
5.  Ayәlәrin işığında 
6.  Sözün gücümü, gücün sözümü? 
 
ŞER 
1.  Divan 
 
 
 
 

 
 
MÜNDӘRİCAT 
 
TӘRCÜMӘÇİLӘRDӘN 
 
 
 
 
3 
TӘQDİM 
 
 
 
 
 
 
5 
BİRİNCİ BÖLÜM   
 
 
 
 
7 
 
İKİNCİ BÖLÜM 
AYӘLӘRİN İŞIĞINDA 
ÜÇ NӘSİLDӘ ADAYIŞ PROSESİ   
 
31 
 
TӘTİMMӘ   
 
 
 
 
 
93 
MÜӘLLİFİN İSTİFADӘ ETDİYİ 
QAYNAQLAR 
 
 
 
 
 
104 
TӘRCÜMӘÇİLӘRİN İSTİFADӘ ETDİYİ 
QAYNAQLAR 
 
 
 
 
 
105 
MÜӘLLİFİN ÇAP OLUNMUŞ DİGӘR 
KİTABLARI:  
 
 
 
 
105 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şәrti çap vәrәqi: 6,75 
Formatı: 60x84 
1
/
16
 Tiraj: 600. 
 
 
 
Kitablar satış üçün nәzәrdә tutulmayıb. Hәdiyyәdir.