Elektromagnit maydonining normalari.
Muhofaza usullari
Respublikamizda yo'lga qo'yilagan nurlanishning
ruxsat etilgan darajalari juda kam birlikni tashkil
qiladi. Shuning uchun organism uzoq vaqt nurlanish
ta'sirida bo'lgan taqdirda ham hech qanday o'zgarish
bo'lmasligi mumkin.
Me'yoriy huijat bo'yidia ko'zda tutilgan «Yuqori,
o'ta yuqori va haddan tashqari yuqori chastotadagi
elektromagnit maydonlari manbalarida ishlaganlar
uchun sanitar norma va qoidalar» quyidagicha ruxsat
etilgan norma tva chegaralarni belgilaydi: ish
joylarida
elektromagnit
maydoni
radiochastota
kuchlanishi elektr tarkibi bo'yicha 100 kGs - 30 MGs
chastota diapazonida 20 V/m, 30-300 MGs chastota
diapazonida 5 V/m dan oshmasligi kerak. Magnit
tarkibi bo'yicha esa 100 kGs - 1,5 MGs chastota
diapazonida 5 V/m bo'lishi kerak.
SVCh 30-300 000 MGs diapazonida ish kuni
davomida ruxsat etiladigan maksimal nurlanish oqim
kuchlanishi 10 mk Vt/sm
2
, ish kunining 2 soatidan
ortiq bo'lmagan vaqtdagpnurlanish 100 mk Vt/sm
2
,
15—20 minutdan oshmagan vaqtdagi nurlanish esa
1000 mk Vt/sm
2
dan oshmasligi kerak. Bunda albatta
muhofaza ko'zoynagi taqilishi kerak. Qolgan ish vaqti
davomida nurlanish intensivligi 10 mk Vt/ sm
2
dan
oshmasligi kerak. SVCh diapazonida kasbi nurlanish
bilan bog'lanmagan kishilar va doimiy yashovchilar
uchun nurlanish oqimi zichligi 1 mkVt/sm
2
dan
oshmasligi kerak.
Yuqorida keltirib o'tilgan formulalarni tahlil
qilish, elektromagnit maydonidari ish joylarini
uzoqroq joylashtirish va elektromagnit maydonlari
oqimlarini yo'naltiruvchi antennalar bilan ish joylari
orasidagi masofanr uzaytirish, generatorning nurlanish
kuchlanishini kamaytirish, ish joylari bilan nurlanish
oqimlari uzatilayotgan antennalar orasiga yutuvchi va
qaytaruvchi ekranlar o'rnatish, shuningdek, shaxsiy
muhofaza aslahalaridan foydalanish ish joylaridagi
elektromagnit maydonlaridan muhofazalanishning
asosiy vositalari hisoblanadi.
Oraliqni uzaytirish yo'li bilan erishiladigan
muhofaza usuli eng oddiy va eng samarali
hisoblanadi. Bu usuldan ish joylari elektromagnit,
maydonlaridan tashqarida bo'lgan ishchilar va
shuningdek, nurlanuvchi ustanovkalarni uzoqdan turib
(boshqarish
imkoniyatini
beradigan
hollarda
foydalanish mumkin.
Bu
usuldan
foydalanish
imkoniyati
ish
bajarilayotgan
xona
yetarlicha
kattalikda
bo'lgandagina muvaffaqiyatli chiqadi. Nurlanishni
kamaytirishning yana boshqa usuli kuchli nurlanish
generatorini, kuchsizroqi nurlanish generatori bilan
almashtirishdir. Lekin bu usulda texnologik jarayonni
hisobga olish. Nurlanishi kuchini kamaytirishning
boshqa usuli sifatida antennaga ekvivalent bo'lgan
nurlanishni yutuvchi yoki kamaytiruvchi qurilmalarni
attenyuatorlarni qo'llash, generatordan nurlanish
tarqayotgan qurilmagacha bo'lgan oraliqdagi nurlanish
kuchini yo'qotishi yoki kamaytirishi mumkin.
Nurlanishni yutuvchi qurilmalar koaksial va
to'lqin
qaytaruvchi
bo'lishi
mumkin.
Bu
qurilmalarning
sxemasi
2.1-rasmda
keltirilgan.
Energiya yutgich sifatida grafit yoki boshqa uglerodli
qotishma ishlatiladi. Shuningdek, ba'zi bir dielektrik
materiallardan foydalanish mumkin.
Bunday materiallar qatoriga rezina, polistirol ya
boshqalarni kiritish mumkin.
O'zgaruvchan so'ndirish kuchiga ega bo'lgan
to'lqin o'tkazgich attenyuatorlarning pichoqli va
plastinkali turlaridan foydalalanish mumkin. Bunday
energiya yutuvchi qurilmalarning energiya ta'sirida
qizishini hisobga olib, ularda sovitish yuzalari hosil
qilinadi (qovurg'asimon; yuzalar. 2.1-rasm, e),
shuningdek, suv oqimlari harakatidan foydalaniladi
(2.1-rasm, d, f).
2.1-rasm. Nurlanishni yutuvchi moslamalar
Koaksial va to'lqin qaytaruvchi va yutuvchi
qurilmalarni muvofiqlashtIrish maqsadida ular qiyshiq
yuzali (2.1-rasm, a, e), ponasimon (2.1-rasm, b, d) va
pog'onali
(2.1-rasm,
f)
shuningdek,
dielektrik
shaybalar (2.1-rasm, g) sifatida bajarilishi mumkin.
Nurlanish
quvvatini
kamaytirish
maqsadida
ishlatiladigan attenyuatorlar doimiy va o'zgaruvchan
bo'lishi mumkin. Doimiy attenyuatorlar elektromagnit
to'lqinlarini
yutish
koeffitsiyenti katta
bo'lgan
materiallardan
ishlanadi.
Bu
attenyuatorlarning
pichoqlari va plastinkalari dielektrik materialdan
tayyorlanadi va ustki qavati yupqa metall plastinka
bilan qoplanadi. Ular elektromagnit kuchi chiziqli
maydoniga
parallel
ravishda
o'rnatiladi.
Attenyuatorlarning so'ndirish kuchi pichoqni to'lqin
o’tkazgichga chuqurroq botirish yoki plastinkalarni
bir-biriga yaqinlashtirish yo'li bilan oshiriladi yoki
kamaytiriladi.
Nurlanish
yutuvchi
qurilmalardan
va
attenyuatorlardan to'g'ri foydalanish elektromagnit
energiyasini tashqi muhitga tarqalishini 60 dB dan
ko'proq miqdorda kamayishini ta'minlaydi va nur
kuchlanish oqimi 10 mk Vt/sm
2
dan bo'lmagan
miqdorini ta'minlash imkoniyati mavjud bo'ladi.
Elektromagnit
nurlanishlaridan
muhofaza-
lanishning asosiy usullaridan biri-ekranlar usulidir.
Ekranni to'g'ridan-to'g'ri elektromagnit to'lqinlarini
tarqatayotgan manbaga yoki ish joylariga o'rnatish
mumkin. Nur qaytarish ekranlari elektr tokini yaxshi
o'tkazadigan materiallardanalyuminiy, po'lat, mis,
latun kabi materiallardan yasaladi. Ekranlarning
muhofazalash xususiyati, elektromagnit maydoni
ta'sirida ekran yuzasida Fuko tokining hosil bo'lishiga
asoslangan. O'z navbatida Fuko toki elektromagnit
maydoniga qarama-qarshi zaryadga ega bo'lgan
maydon hosil qiladi.
Natijada ikkala maydonning qo'shilishi kuzatiladi
va ikkala maydondan uncha katta kuchga ega
bo'lmagan maydon qoladi.
Ekran yuzasida bo'lgan yo'qotilgan energiya va
ma'him miqdordagi nurlanishni yo'qotish mumkin
bo'lgan ekran qalinligini hisoblash mumkin. Ekrandan
o'tib kelayotgan nur oqimi quwati va zichligini Ro va
lo bilan, ekransiz nur oqimi quvvati va zichligini R va
I bilan belgilaymiz.
Bunda kuchsizlangan nurlanish quyidagi formula
bilan aniqlanadi:
Ekranning mustahkamligiga asoslanib, ular
yaxshi elektr o'tkazuvchan, qalinligi 0,5 mm dan kam
bo'lmagan
yaxlit
materiallardan
tayyorlanadi.
Kuzatish uchun va texnologiya nuqtayi nazaridan
qoldirilgan ochiq joylar yacheykasi 4x4 mm dan kam
bo'lmagan metall to'r bilan to'silishi kerak. Ekran
albatta yerga ulanishi zarur. To'r va ekran elementlari
o'zaro yaxshi payvandlangan bo'lishi kerak. Chunki
elektr o'tkazuvchanlikning pasayishi ekran effektining
keskin kamayishiga olib keladi.
Ekran
bilan
elektromagnit
maydonining
kuchsizlanish darajasi shartli ravishda elektromagnit
to'lqinlarining
ekran
materialiga
kirib
borishi
chuqurligi ekran qalinligidan kamroq bo'lishi bilan
belgilanadi. Magnit maydonining ekranga kirib borish
chuqurligi bo'lganda, undagi kuchsizlanish e=2,718
marta bo'lsa, quyidagi formula bilan aniqlanadi:
bunda,
— ekran materialining mutlaq magnit
qarshiligi g/m;
- ekran materialining solishtirma
o'tkazuvchanligi, Sm/m; f —chastota, Gs.
Bunda ekranning muhofazalanish samaradorligi
quyidagi tengsizlikni qanoatlantirishi kerak:
bunda, d-ekran materialining qalinligi, mm;
,
, f - qancha katta bo’lsa, maydonning ekran
qalinligiga kirib borish chuqurligi shuncha kam
bo'ladi; bu esa ekranni yupqalashtirish imkonini
beradi. Odatda yuqori va o'rta yuqori chastotadagi
elektromagnit maydonlarining kirib borish chuqurligi
juda kichkina (mm dan ancha, kichkina), shuning
uchun bunday ekranlarni tacflash konstruksiya
nuqtayi nazaridan qaraladi.
Dostları ilə paylaş: |