Radioaktiv nurlanishlardan saqlanish [1]
Bir qancha ilmiy-tekshrish muassasalarida va
sanoat korxonalarida har xil maqsadlar uchun
radioaktiv moddalardan foydalaniladi.
Masalan, mashinasozlik sanoatida radioaktiv
moddalardan quyma detallardagi kamchiliklarni va
payvand qilingan joylarning va detallarning sifatini
aniqlashda
keng
qo'llaniladi.
Kristallsimon
moddalarning tarkibini tahlil qilish, ishlab chiqarish
jarayonlarini nazorat qilish va avtomatlashtirishda
ham radioaktiv nurlar yaxshi natija beradi.
Ionlashgan nurlar inson organizmiga zararli ta'sir
ko'rsatib , og'ir kasalliklarning kelib chiqishiga
sababchi bo'lishi mumkin. Uning ta'sirida inson og'ir
kasallik hisoblanadigan nur, oq qon kasalligi va har
xil xavfli shishlar, teri kasalliklariga duchor bo'lishi
mumkin. Shuningdek, ionlashgan nurlar ta'sirida
genetik ta'sirlanish, ya'ni keyingi avlodlarga ham ta'sir
ko'rsatuvchi nasliy kasalliklar kelib chiqishi mumkin.
Radioaktiv nurlarning eng xavfli joyi shundaki,
inson organizmida bu kasallik yaqqol namoyon
bo'lguncha hech qanday belgiga ega bo'lmaydi.
Aniqlangandan keyingi holat esa nihoyatda og'ir
bo'lishi va ko'pincha o'lim bilan tugashi mumkin.
Radioaktiv moddalar bilan ishlaganda ishni
to'g'ri tashkil qilish va muhofaza chora-tadbirlarini
qo'llash xavfsizlikni ta'minlaydi.
Radioaktiv nurlanishlar va ularning xossalari
Radioaktivlik
-
atom
yadrolarining
ion
nurlanishlari chiqarishi natijasida boshqa bir atom
yadrolarining hosil qilishidir.
Radioaktiv nurlanishlar ionlovchi nurlanishlar
deb ataladi, chunki bu nurlar ta'sir etgan moddalar
atom va molekulalarida ionlar hosil bo'ladi. Bunday
ionlovchi nurlanishlarga rentgen nurlari, radio va
gamma nurlari, alfa va beta nurlari, shuningdek,
neyfron
oqimlari
kiradi.
Alfa
nurlari
katta
ionlashtirish kususiyatiga ega bo'lgan, harakat doirasi
katta bo'lmagan geliy atom yadrosining musbat
zaryadlangan zarrachalari hisoblanadi. Harakat doirasi
katta bo'lmaganligi sababli inson teri qavatigagina
ta'sir qilib, terini yorib kira olmaydi, shuning uchun
ham uncha zararli emas.
Beta nurlari radioaktiv moddalarning atom
yadrolari
tarqatadigan
elektron
yoki
pozitron
oqimidir. Bu nurlarning harakat doirasi ancha keng va
yorib kirish qobiliyatiga ega. Shu sababli ham inson
uchun xavflidir.
Gamma nurlari ionlash qobiliyati katta bo'lmasa-
da, katta yorib kirish kuchiga ega bo'lib, yadro
reaksiyalari va radioaktiv parchalanish natijasida
vujudga keladigan yuqori chastotadagi elektromagnit
nurlari hisoblanadi.
Rentgen nurlari moddalarnk elektron oqimlari
bilan bombardimon qilganda ajralib chiqadigan
elektromagnit nurlaridir.
Ularni har qanday elektrovakuum qurilmalarida
hosil qilish mumkin. Bu nurlarning ionlanish
xususiyatlari oz bo'lsa-da, yorib kirish xususiyati
nihoyatda katta. Radioaktiv nurlanishlarning ma'lum
muhitdagi
ta'sirini
aniq
belgilash
maqsadida
«nurlanishlarning yutilgan dozasi»-D
yu
tushunchasi
kiritiladi.
bunda,
W
—nurlantirilgan modda tomonidan
yutilgan
m
ion nurlarining eneigiyasi, J;
m
-
nurlantirilgan moddaning og'irligi, kg.
Yutilgan doza birligi sifatida rad qabul qilingan.
1 rad-1 kg og'irlikdagi moddaning 0,01 J energiya
yutishiga to'gri keladi.
Rentgen va gamma nurlanishlarining miqdoriy
tavsifi ekspozitsion doza hisoblanadi.
bunda, Q - bir xil elektr zaryadlariga ega.
bo'Igan, ionlarning yig'indisi, Kl; m - hayoning
og'iriigi, kg.
Rentgen
va
gamma
nurlanishlarining
ekspozitsion dozasi birligi sifatida kulon/kilogramm
(Kl/kg) qabul qilingan.
Rentgen
va
gamma
nurlanishlarining
ekspozitsion dozasi kulonkilogramm shunday birlikki,
u nurlanish bilan tutashgan 1 kg quruq atmosfera
havosida 1 Kl miqdordagi elektr zaryadlarining
musbat va manfiy belgilari bo'lgan ionlarni vujudga
keltiradi. Rentgen va gamma nurlanishlarining
tizimdan tashqaridagi birligi rentgen hisoblanadi. Har
xil radioaktiv nurlarning tirik organizmga ta'siri
ularning ionlovchi va kirib boruvchi xususiyatlariga
bog'liq. Har xil nurlar bir xil dozada, yutilganda
biologik ta'siri bir-biridan farq qiladi Shuning uchun
radiatsiya
xavfini
aniqlash
maqsadida
doza
ekvivalenti birligi ber kiritilgan (radaning biologik
ekvivalenti). 1 ber—har qanday ion nurlanishlarining
biologik
hujayralarda
rentgen
va
gamma
nurlanishlarining 1 rad ga teng keladigan biologic
ta'siridir.
bunda, K — sifat koeffitsiyenti. Bu keffitsiyent
ishlatilayotgan nurlanuvchi modda biologik ta'sirining
birligi sifatida qabul qilingan rentgen nurlanishlari
tafsirini nisbati hisoblanadi.
Dostları ilə paylaş: |