Inson organizmining
radioaktiv nurlanishi ichki
va tashqi bo'lishi mumkin. Tashqi, tomondan
nurlanish ma'lum tashqi nurla-nuvchi manba ta'sirida
kechganligi sababli, tarqalayotgan nurlarning kirib
borish kuchi katta ahamiyatga ega. Kirib borish kuchi
yuqori bo'lgan nurlarning organizmga zarari ham
kuchliroq bo'ladi.
Ichki nurlanish nur tarqatuvchi moddalar inson
organizmining
ichki tizimlariga, masalan, yemirilgan
teri qatlamlari orqali qonga, nafas olish a'zolari,
o'pkaga va shilimshiq moddalarga, ovqat hazm qilish
a'zolariga tushib qolgan taqdirda ro'y beradi.
Bunda nurlanish nur
tarqatuvchi modda qancha
vaqt nurlanasa
yoki
qancha vaqt,
davomida
organizmda saqlansa, shuncha.yaqt davom etadi.
Shuning uchun ham radioaktiv moddalarning katta
parchalanish davriga va kuchli nurlanishga ega
bo'lganda, ayniqsa, xavfli hisoblanadi.
Radioaktiv
nurlanishlarning biologik ta'siri organizmdagi atom va
molekulalarning ionlanishi sifatida tavsiflanadi va bu
o'z
navbatida
har
xil
kimyoviy
birikmalar
tarkiblarining o'zgarishiga va normal molekulyar
birikmalarda uzilishlar bo'lishiga olib keladi. Bu o'z
navbatida tirik hujayralardagi modda almashinuvining
buzilishiga
va
organizmda
biokimyoviy
jarayonlarning ishdan chiqishiga sabab bo'ladi. Katta
kuchdagi nurlanish ta'siri uzoq vaqt davom etsa, ba'zi
bir hujayralarning halokati kuzatiladi va bu ayrim
a'zolarning, hattoki,
butun organizmning halokati
bilan tugaydi.
Radioaktiv nurlanishlar ta'sirida organizmning
umumiy qon aylanish tizimining buzilishi kuzatiladi.
Bunda qon aylanish ritmi susayadi, qonning quyilish
xususiyati yo'qola boradi, qon tomirlari, ayniqsa,
kapilyar qon tomirlari mo'rt bo'lib qoladi, ovqat hazm
qilish a'zolarining faoliyati buziladi, odam ozib ketadi
va organizmning tashqi yuqumli
kasalliklarga qarshi
kurashish qobiliyati kamayadi.
Radioaktiv moddalarning qo'lga ta'sir qilishi
oldin sezilmaydi. Vaqt o'tishi bilan qo'l qurushqoq
bo'lib qoladi, unda yorilishlar kuzatiladi, tirnoqlar
tushib ketadi.
Radioaktiv nurlarning
alfa va beta nurlari
tashqaridan ta'sir ko'rsatganda organizmning ten
qavati yetarlicha qarshilik ko'rsata oladi. Ammo bu
radioaktiv nurlar ovqat hazm qilish a'zolariga tushib
qolganda ularning zararli ta'siri kuchayib ketadi.
Ko'pchilik radioaktiv moddalar organizmning
ba'zi bir qismlarida yig'ilish xususiyatiga ega.
Masalan, jigar, buyrak va suyaklarda yig'ilishi
butun
organizmni tezda ishdan chiqaradi.
Ba'zi bir radioaktiv moddalar zaharli bo'lib,
ularning zaharlilik darajasi eng xavfli zararli
moddalarnikidan ham yuqori bo'ladi.
Organizmning nurlanish dozasini hisobga olib
radioaktiv moddaning inson organizmidagi miqdorini
baholash mumkin.
Dostları ilə paylaş: