16
Muborakda tabiiy gaz tarkibida oltingugurtni ajratib oladigan zavod qurildi.
Rangli metallurgiya korxonalari chiqindisidan sulfat kislota olinadi. Popdagi rezina
zavodida kalish, rezina quvurlar hamda mashina va mexanizmlar uchun turli xil
rezina qismlar ishlab chiqarilmoqda. Jizzaxdagi zavodda esa politelin plyonkalar
hamda plastmassa quvurlar tayyorlanadi.
Tabiiy gazdan azotli o`g`it va kimyoviy tola ishlab
chiqaradigan zavodlar
Farg`ona va Navoiy shaharlarida ham barpo etildi. 1946-yilda Qo`qonda, 1957-
yilda Samarqandda superfosfat zavodi ishga tushdi. 1998-yilda Qizilqum fosforit
kombinati ishga tushirildi. Unda 2,7 million tonna fosforit konsentrati olinadi.
Qazib olinayotgan oltingugurt kolchedani, marganes, bariy, talk,
ohaktosh
singari minerallar kimyo sanoatining turli tarmoqlari ehtiyojini qondirmoqda. Lok-
bo`
yoq sanoati , sun’iy tola va t
o`qimalar (Farg`
onada), sun’iy charm va sun’iy
jun ishlab chiqaradigan zavodlar quvvati oshirildi.
Hozirda neft zaxiralarining dunyo bo`yicha ko`pchilik qismi oltingugurtli
yoki yuqori oltingugurtli hisoblanadi. Ushbu neftlarni qayta ishlash va neft
mahsulotlarini yoqilg`i sifatida ishlatish qo`shimcha xarajatlar bilan bog`liq.
Neftning oltingugurtli birikmalarining kimyoviy tarkibi bo`yicha o`ta turli-
tumandir.
Neftlarda erigan holda ham, kolloid holatda ham elementar oltingugurt
uchratilishi mumkin. Shu bilan birgalikda erigan vodorod sulfid, merkaptanlar
(tiospirtlar), polisulfidlar, siklik sulfidlar (tiofan tipidagi)
va tiofen hosilalari
kuzatiladi. Bundan tashqari aralash oltingugurt - kislorod saqlovchi birikmalar -
sulfonlar, sulfoksidlar va sulfon kislotalarda mavjuddir. Neftning smolali -
asfaltenli qismida tarkibida bir vaqtda oltingugurt,
azot va kislorod atomlari
bo`lgan murakkabroq birikmalar ham kuzatiladi. Hozirda neftda 250 dan ortiq
oltingugurt saqlovchi birikmalar topilgan. Ularning asosiy ko`pchiligi yengil va
o`rta distillat fraksiyalaridan ajratib olingan
7
.
7
Turobjonov Sadriddin Mahamatdinovich,
Azimov Obid Ganiyevich, Obidov Bilol Obidovich. “Kimyoning
maxsus boblari” o’quv qo`llanma. Toshkent 2004. 7
-36-78 b.
17
Neftning oltingugurtli birikmalarining asosiy qismi - yuqori molekulyar
massa va qaynash haroratiga ega bo`lib, ularning ko`pchiligi (70-90%) mazut va
gudron tarkibida kuzatiladi. Oltingugurt miqdori ko`p bo`lgan ayrim neftlarni
keyingi jadvalda ko`rish mumkin.
Dostları ilə paylaş: