28
götürülür. Bu növ qatılıq vahidindən, adətən qaz qarışıqlarının qatılığını
ifadə etdikdə istifadə
olunur.
Qatılığı, həlledicinin müəyyən miqdarında həll olan maddə miqdarı ilə də ifadə edirlər. Bu
zaman maddə və həlledicinin miqdarını kütlə, həcm vahidləri və ya mollarla ifadə edirlər. Bəzən
həlledicinin və maddənin miqdarını müxtəlif vahidlərlə ifadə edirlər. Məsələn, 1000 q və ya 1 litr
həlledicidə həll olan molların sayı və s.
Qatılıq atom payı və ya atom faizi ilə ifadə edilir. Verilmiş maddənin qram – atomları sayının
qarışığın ümumi qram – atomlarının sayına nisbəti atom payı adlanır. Atom payını yüzə vurma
hasilinə isə atom faizi deyilir.
Fiziki – kimyəvi analizdə bu ifadə üsullarının hamısından istifadə edilir.
Lakin əksəriyyət
hallarda kütlə, atom, mol payı və kütlə, atom, mol faizindən istifadə edildiyindən kütlə payından,
mol payına keçmə tənliyinin çıxarılışını nəzərdən keçirək.
Fərz edək ki, sistemdə A və B-dən ibarət komponentlər vardır, bunların kütlə payını x
A
, x
B
mol
payını isə x
A
və x
B
ilə, molekul kütlələrini isə M
A
və M
B
ilə işarə etsək, A və B
A
A
M
x
və
B
B
M
x
-yə bərabər oacaqdır. O zaman A və B komponentlərinin qarışıqdakı mol payları:
B
B
A
A
A
A
A
M
x
M
x
M
x
x
;
B
B
A
A
B
B
B
M
x
M
x
M
x
x
; ( 4.1 )
olacaqdır.
Müəyyən çevrilmələrdən sonra alarıq :
A
A
B
A
A
B
A
A
A
B
A
B
B
A
A
B
A
B
A
x
M
M
M
x
M
x
M
x
M
x
M
x
M
x
M
x
M
x
1
( 4.2)
(4.1) və (4.2) düsturlarından istifadə edərək x
A
və x
B
təyin edə bilərik
A
B
A
B
A
A
A
x
M
M
M
x
M
x
(4.3)
B
A
B
A
B
B
B
x
M
M
M
x
M
x
(4.4)
(4.1) – (4.4) tənliklərindən kütlə payından mol payına və əksinə çevrilmələr apardıqda istifadə
edilir.
Bu tənliklərdən göründüyü kimi onların sağ tərəfləri xətti kəsrlərdir. Buna görə mol faizindən
kütlə faizinə
və əksinə keçid nöqtələri, mərkəzi proeksiya vasitəsilə tapıla bilər. Bunun üçün
proeksiya mərkəzi olan nöqtəni tapmaq lazımdır. Mol faizdən kütlə faizinə keçidi aşağıdakı kimi
aparmaq olar. Bunun üçün fərz edək ki, düzbucaqlı koordinat sistemi verilmişdir ( şəkil 1).
Şəkil 1.FeO – MgO sistemində mol faizdən kütlə faizinə
keçmək üçün çevriliş qrafiki.
Absis oxunda, məsələn FeO – MgO sisteminin tərkibi mol
faizlə
verilmişdir, oxun başlanğıcı 100 mol faiz FeO, sonu isə
100 mol MgO.
“0” nöqtəsindən perpendikulyar qaldıraraq
və onun
üzərində hər hansı bir istənilən A nöqtəsi götürüb, MgO tərkibi
ilə düz xətlə birləşdirək. Bu düz xətti 10 bərabər hissəyə bölək
və onun kütlə faizi ilə FeO – MgO sisteminin tərkibini ifadə
edən xətt olduğunu fərz edək. Belə bir sistemin proeksiya
mərkəzini tapmaq üçün ya iki qarışığın kütlə və mol faizilə qatılığını bilməliyik, ya da bir qarışığın
və təmiz komponentin kütlə və mol faizilə qatılığını bilməliyik. Alınmış qatılıqları müvafiq surətdə
mol və kütlə faiz xətləri üzərində tapıb və eyni qatılığa aid
nöqtələrdən düz xətt keçirsək, oxların
görüşdüyü nöqtə S nöqtəsi olacaqdır.
29
Fərz edək ki, 50 mol faiz FeO + 50 mol faiz MgO qarışıqda (A) 32, kütlə faiz MgO vardır.
Bunların qiymətinin müvafiq qatılıq xətlərində yerini tapsaq, B və C nöqtələrini alırıq. Bu
nöqtələrin birləşdirilib uzadılması axtardığımız birinci xətti əmələ gətirir. “0” nöqtəsindən
çəkdiyimiz perpendikulyar üzərində MgO kütlə və mol faiz sıfra bərabər olduğu üçün o da (OA)
ikinci düz xətt ola bilər.Birinci (BK) və ikinci (OA) düz xətləri uzatdıqda S nöqtəsində (simmetriya
mərkəzi ) birləşirlər.
İstənilən mol faiz qatılıqda verilmiş tərkibi S nöqtəsində birləşdirsək, onun kütlə faizlə tərkibini
MgO – A xətti üzərində tapa bilərik.
Bu yol ilə eyni qurma işləri aparsaq, kütlə faizdən mol faizinə keçmək olar. Başqa üsullarla da
bir qatılıqdan başqa qatılığa keçmək olar.
Dostları ilə paylaş: