Bir sıra fiziki-kimyəvi terminlərinin izahı
Əsas terminlərdən biri sistemdir.
1-ci sistem: Fəzanın bu və ya digər məqsədlə maddə və ya maddələr
mövcud olan ayrılmış hissəsi sistem adlanır. Sistemlər iki qrupa ayrılır:
termodinamik və fiziki-kimyəvi sistemlər.
1)
Termodinamik sistem o sistemlərə deyilir ki, hissəciklər arasında
müəyyən enerji mübadiləsi mövcud olsun.
2)
Hissəciklər arasında eyni zamanda istilik və maddə mübadiləsi olarsa, belə
sistemlərə
fiziki-kimyəvi sistem
deyilir.
Məsələn, fərz edək ki, A, B, C, D maddələrindən ibarət
sistem verilmiş
və bunların tərkibi a, b, c, d stexiometrik miqdarlarından ibarətdir. Əgər A ilə
B, B ilə C, C ilə D arasıda istilik, maddə mübadiləsi gedirsə, bu bir vahid
sistem hesab edilir.
Sistemə misal olaraq: dibində bərk duz fazası olan məhlulu və onun
üzərindəki buxarı göstərmək olar. Burada bərk duzla məhlul arasında, məhlul
3
ilə onun üzərindəki buxar fazası arasında maddə mübadiləsi olduğundan onlar
vahid sistem təşkil edirlər.
Sistemlərin aşağıdakı növləri vardır:
1.
Bağlı sistem.
Əgər sistem xarici mühitlə maddələr mübadiləsi etmirsə,
belə sistem
bağlı sistem
adlamr
2.
Adiobatik sistem.
Əgər sistem xarici mühitlə istilik mübadiləsi edə
bilmirsə, belə sistem
adiobatik sistem
adlanır. (bərk və ya açıq sistem)
3.
İzolə edilmiş və ya qapalı sistem
. Əgər sistem xarici mühitlə nə
maddə, nə də islilik mübadiləsinə məruz qalmırsa, belə sistcm
izolə edilmiş
və ya
qapalı sistem
adlanır.
4.
Homogen və heterogen sistemlər.
Əgər sistemin daxilində sərhəd,
ayrılma səthi yoxdursa o homogen, sərhəddlə müəyyən hissələrə ayırma və
səthi olan sistemlərə isə
heterogen sistem
deyilir. Qabda məhlul (qab sistemin
hissəsi hesab edilmir) homogen, dibində bərk faza olan duz məhlulu isə
birlikdə heterogen sistemdir.
Sistemin halı.
Sistemin iki halı məlumdur: stasionar və tarazlıq halları.
1)
Əgər sistemin halı vaxtdan asılı olaraq dəyişmirsə, o stasionar
sistemdir. 2) Əgər sistemin halı vaxtdan asılı olaraq dəyişmirsə, həm də bu
dəyişməməzlik xarici təsirlərdən asılı dcyilsə, bu tarazlıqda olan sistemdir.
Beləliklə, tarazlıq halı stasionar halın xüsusi formasıdır. Stasionar
ümumi, tarazlıq isə onun xüsusi halıdır.
Stasionar halda temperatur və təzyiq sabit qalırlar. Tarazlıq halında isə
tcmperatur və təzyiq həm sabit kəmiyyətlərdir, həm də sistemin bütün
nöqtələrində bərabərdirlər.
Sistcmin halının dəyişməsinə temperatur və təzyiqdən başqa qatılıq da
tə’sir göstərir. Sistemin halını xarakterizə edən kəmiyyətlər - temperalur,
təzyiq, qatılıq və digər xassələr hal parametrləri adlanır. Ümumi halda deyə
bilərik ki, vaxtdan asılı olaraq sistemin bütün hal parametrlərinin sabitliyi halı
tarazlıq halıdır.
|