16
Konqruent əriyən birləşmə əmələ gələn üçlü
sistemlər
Fərz edək ki, A – B – C üçlü sistemində A ilə B komponenti
birləşərək konqruent əriyən ikili birləşmə əmələ gətirir. Tutaq ki, bu
halda A – B – C sistemində maye halda tam həllolma baş verir, bərk
halda
isə həllolma baş vermir, birləşmə ərimə temperaturunda
azacıq dissosiasiya edir. Bu halda kondensləşmiş sistemin
diaqramında maye halda gedən dəyişikliklər nəzərə alınmır,
təbəqələşmə olduqda isə bu diaqramda da əks etdirilməlidir.
Verilən şərtlərə əsasən qurulmuş hal diaqramı 1-ci
şəkildə təsvir
edilmişdir. Aydınlıq məqsədi ilə yan ikili sistemlərin hal diaqramları
temperatur oxu bərpa edilərəkçəkilmişdir ki, buna da hal
diaqramının açılışı deyilir.
A – B – C sistemində dörd birfazalı (A + B + C + S) sahə vardır ki,
bunlar beş ikili kristallaşma əyriləri ilə sərhədlənirlər: e
1
E
1
sərhəd
əyrisi üzrə : A+S; e
3
E üzrə C+B; e
4
E
1
əyrisi üzrə A+C; E
2
E
2
əyiris
üzrə A+S; e
2
E
2
əyrisi üzrə B+S birgə kristallaşırlar. Şəkildən
göründüyü kimi A – B – C sistemində büş ikili
sistemlər beş ikili
evtektikaya uyğun gəlir A-S (e
1
), S-B (e
2
), C-A (e
4
), C-B (e
3
), C-S
(e
5
). Üçlü sistemdə iki üçlü evtektik nöqtədə üçüncü kristallaşma
gedir; E
1
nöqtəsində A+S+C, E
2
-də S+C+B kristallaşmaları baş
verir.
Qəbul etdiyimiz şərtlər daxilində tərtib edilmiş üçlü sistem (şəkil 1)
GS kəsiyi ilə iki tabeli üçlü sistemlərər bölünmüşdür. A – C – S və
S – C – B.
1)
C-
komponentinin
ilkin
kristallaşma
sahəsidir
2)
A-nın
ilkin
kristallaşma
sahəsidir
3)
S-birləşməsinin
ilkin
17
kristallaşma
sahəsidir
4)
B-
komponentinin
ilkin
kristallaşma
sahəsidir
Şəkil 1. İkili konqruent birləşmə əmələ gələn üçlü sistemin səthi
diaqramının açılışı
Şəkil 1-dən göründüyü kimi SC kəsiyinə
göstərdiyimiz tabeli üçlü
sistemlərin ortaq bir yan tərəfi olmaqla ona ayrılıqda S – C ikili
ssietmi kimi baxmaq olar. Ona görə də iki üçlü sistemlər, beş ikili
sistemlərindən təşkil olunmuşdur. Burada beş ikili evtektika (e
1
, e
2
,
e
3
, e
4
və e
5
)
iki üçlü ektektika E
1
və E
2
nöqtələrində ikili
kristallaşma sərhəd əyriləri ilə birləşirlər. Üçlü sistemlərin belə
tərkib tabeli üçbucaqlara
bölünməsini və ya birinci, əsas, sistemin
iki dərəcəli
(tabeli)
sistelərə
ayrılmasını
N.S.Kurnakov
trianqulyasiya adlandırmışdır.
Beləliklə, C – S sistemi özünü ikili
sistem kimi aparır, e
5
isə bu sistemin evtektika nöqtəsidir. C – S
sistemi kvazibinar ikili sistem adlanır.
2-ci şəkildə e
5
nöqtəsinin vəziyyəti
likvidus səthi diaqramda
verilmişdir. Göründüyü kimi bu nöqtədə dörd əyi birləşir. Bu
əyrilərin likvidus səthində vəziyyətini təsvir etdikdə məlum olur ki,
Ce
5
S-də e
5
nöqtəsindən başlayaraq iki sahə yuxarıya doğru əks
istiqamətdə qalxır. E
1
e
5
E
2
birgə kristallaşma əyriləri isə e
5
-dən əks
istiqamətə doğru azalır. e
5
nöqtəsi Ce
5
S əyrisi boyunca ən aşağı,
E
1
e
5
E
2
əyrisi boyunca isə ən yuxarı nöqtədir.
Belə nöqtələr keçid
(aşırımlı) yəhərvari nöqtə və ya Van Reyn nöqtəsi adlanır. SC düz
xətti birləşdirici düz xətt və ya sadəcə olaraq birləşdirici xətt adlanır,
ona sinqulyar kəsən də deyilir.
18
Şəkil 2. Van Reynin yəhərvari nöqtəsinin üçlü sistemin kvazibinar
kəsiyi üzrəində görünüşü
Dostları ilə paylaş: