O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 Behbudiy 1879-yilda Samarkand shahrida ruhoniy oilasida tug‘ilgan. U bola-
ligidan ilmga qiziqdi. Hisob, huquq, falsafa fanlarini o'rgandi. Arab, fors, rus
tillarini mukammal o'rgandi. Qozixona mirzaligidan mufti lavozimigacha ko‘tarildi.
1919-yilda Buxoro amirining topshirig‘i bilan Qarshida o ‘ldirilgan.
2 Oyna, 1913-yil, № 1.
316

---

darsliklar yaratdi. Behbudiy nashriyot tashkil etib, ushbu dars- 
liklami nashr ettirdi1.
Behbudiy maktablarda, madrasalarda nafaqat diniy, balki 
dunyoviy bilimlar o'qitilishining tarafdori edi. Dunyoviy bilimlar- 
ni egallamasdan turib hozirgi zamon taraqqiyoti talablariga javob 
beradigan kadrlar tayyorlab bo'lmaydi, deb tushuntiradi. Uning 
fikriga ko‘ra, ikki darajadagi mutaxassislar tayyorlash zarur. Birinchi 
darajadagi mutaxassislar diniy ma’lumotli kishilar bo‘lib, ular 
fiiqarolarning ma’naviy nasihatgo‘ylari, maslahatchilari, islom dini 
pokligini himoya qiluvchi mutaxassislar bo‘lmog‘i zarur. Ikkinchi 
darajadagilar esa dunyoviy bilimlami o‘rganmoqlari darkor. Ik­
kinchi darajadagi mutaxassislar musulmonlar manfaatini ijtimoiy 
ishlab chiqarishning turli sohalarida himoya qiladilar. Mutaxassis- 
lami ko‘plab tayyorlash uchun o‘quvchilaming nafaqat Makka, 
Madina, Misr yoki Istanbul, balki Rossiya universitetlari va texnik 
o‘quv yurtlariga o£qishga yuborishni maslahat beradi. Yangi usul 
maktablarini o‘qituvchilar bilan ta’minlash uchun yigit va qizlar- 
ni Kavkaz, Qrim, Orenburg, Qozon shaharlariga yuborish zarur- 
ligini alohida qayd etadi2.
M ahm udxo'ja Behbudiy jam iyatni insonparvarlashtirish 
mehnatkashlaming madaniy-ma’naviy saviyasi bilan bog‘liq ekan­
ligini zukkolik bilan ilg‘ab oldi. Fuqarolar madaniy-ma’naviy 
saviyasini o ‘stirishning eng muhim vositasi zamonaviy, dunyo­
viy fanlami o'rganish, deb bildi. Shuning uchun ham, Samar- 
qandda mahalliy aholi uchun yangi kutubxona, qiroatxona och- 
di. Insonparvar, demokratik jamiyat qurish g'oyalarini odamlar 
ongiga singdirish uchun «Padarkush» pyesasini yozdi. Ushbu 
pyesa 1912—1915-yillarda Samarqand, Toshkent, Buxoro, Qo‘qon, 
Andijon, Namangan, Kattaqo‘rg‘on va boshqa shaharlar teatr- 
larida namoyish etildi. «Samarqand» gazetasi, «Оупа» jumalini 
tashkil etib, unga muharrirlik qildi. Shuningdek, «Turkiston 
viloyatining gazetasi», «Taraqqiyot», «Xurshid» singari gazeta- 
lar sahifalarida ilm-ma’rifatni targ‘ib etuvchi maqolalar yozdi. 
Yangi maktab ochishga chaqirdi. Chor Rossiyasi mustamlakachilik