O. T. Husanov konstitutsiyaviy

V bob. XALQ HOKIMIYATCHILIGINING
KONSTITUTSIYAVIY ASOSLARI
l-§. Hokimiyat tizim ida davlat hokimiyati
Hokimiyat ijtimoiy kategoriya (hodisa) bo‘lib, kishilik jamiyatining barcha 
davrida (hatto davlat bo‘lmagan davrda ham) mavjud bo‘lgan. Hokimiyat doimiy 
ravishda ijtimoiy munosabatlarga, shaxsiy munosabatlarga ta ’sir qilib kelgan.
Hokimiyat boshqalarga nisbatan ustun turish, buning uchun kuchga ega 
bo‘lish va boshqalarga nisbatan ta ’sir qila olishdir1.
Agar hokimiyatga tushunish oson bo‘lgan eng oddiy ta’rif beradigan bo‘lsak, 
u ijtimoiy hodisa; kishilik jamiyatining barcha bosqichlarida mavjud bo‘lgan va 
jamiyat rivojlanishi bilan rivojlanib borgan; hokimiyatning rivojlanishi jamiyat 
rivojiga yoki aksincha, jamiyat rivoji hokimiyatga ta ’sir etgan; hokimiyat 
munosabatida ikki tomon: birinchisi - hokimiyat subyekti yoki hokimiyat egasi, 
ikkinchi tomon - shu subyektga bo‘ysunuvchi tomon bo‘ladi; hokimiyat, albatta, 
kuchga ega bo‘ladi. Umumlashtirib aytadigan bo‘lsak, hokimiyat boshqalarga 
nisbatan huquqqa ega bo‘lish, kuchga ega bo‘lish va boshqalarga ta ’sir qilishdir. 
Boshqalar deganda, alohida shaxs yoki shaxslar, jamoa, oila, jamiyatni tushunish 
mumkin. Shuning uchun hokimiyatning turlari, ko‘rinishi turli-tuman.
Insonlar o‘rtasidagi munosabatlarda hokimiyat ongga asoslanadi va u ongli 
hokimiyatdir. O ngga asoslanmagan, instinktga asoslangan hokimiyat ham 
bo‘lishi mumkin: hayvonlar to‘dasida kuchli hayvon o‘z ta ’sirini boshqalarga 
o‘tkazishi ham hokimiyatdir.
Hozirgi kunda davlat mavjud bo‘lgan davrda ham davlat hokimiyati bilan 
birga, boshqa hokimiyatlar ham mavjud. Oilada oila boshlig‘i hokimiyati, jamoat 
birlashmalaridagi hokimiyat, diniy tashkilotlaridagi hokimiyat va hokazolar.
Ta’sir doirasiga qarab, siyosiy, iqtisodiy, m a’naviy hokimiyat bo‘lishi mumkin.
Bu yerda asosiy e’tiborni siyosiy hokimiyatga qaratamiz, chunki siyosiy 
hokimiyat davlat tomonidan amalga oshiriladi. Davlat hokimiyatining ta’sir 
doirasi eng keng va kuchli hokimiyatdir. Uning asosiy belgilaridan biri 
hokimiyatni amalga oshirishda oshkora kuch ishlatishning mavjudligi, majburlov 
uchun m axsus organlardan foydalanish (militsiya, armiya, maxsus xizmatlar), 
hokimiyat ta ’siri, m am lakatning barcha hududida o‘z kuchiga ega bo‘lishi, 
uning ko‘rsatmasini bajarish barcha uchun majburiy ekanligi (davlat organlari, 
jamoat birlashmalari, fuqarolar) hisoblanishidir. Davlat hokimiyati o‘z ifodasini, 
erkini majburiy ravishda qonun, farmon, qaror asosida hayotga tatbiq qiladi. 
Turli majburlov vositalaridan foydalanadi. Davlat hokimiyati faqat qonun asosida 
tashkil etilgan organlar tomonidan, qonunga asosan amalga oshiriladi. Davlat 
hokimiyati qonunchilik hokimiyati, ijro hokimiyati, sud hokimiyati orqali ijtimoiy