Amaliy mshg’ulot 9 mavzu: O’lchashlar, uning usullari

 
O’lchash usuli
– deganda o’lchash qonun-qoidalari va o’lchash vositalaridan foydalanib, 
kattalikni uning birligi bilan solishtirish usullarini tushunamiz. 
O’lchashning quyidagi usullari mavjud: 
Bevosita baholash usuli - 
bevosita o’lchash asbobining sanash qurilmasi yordamida 
to’g’ridan to’g’ri o’lchanayotgan kattalikning qiymatini topish. Masalan, prujinali manometr bilan 
bosimni o’lchash yoki ampermetr yordamida tok kuchini topish. 
O’lchov bilan taqqoslash (solishtirish) usuli - 
o’lchanayotgan kattalikni o’lchov orqali 
yaratilgan kattalik bilan taqqoslash (solishtirish) usuli. Masalan tarozi toshi yordamida massani 
aniqlash. O’lchov bilan taqqoslash usulining o’zini bir nechta turlari mavjud: 
Ayirmali o’lchash (differensial) usuli - 
o’lchov bilan taqqoslash usulining turi hisoblanib, 
o’lchanayotgan kattalikning va o’lchov orqali yaratilgan kattalikning ayirmasini (farqini) o’lchash 
Ўлчаш турлари 
билвосита 
бевосита 
мажмуий 
нисбий 
мутлақ 
биргаликда 

---

asbobiga ta’sir qilish usuli. Misol qilib uzunlik o’lchovini qiyoslashda uni komparatorda namunaviy 
o’lchov bilan taqqoslab o’tkaziladigan o’lchash. Yoki, voltmetr yordamida ikki kuchlanish orasidagi 
farqni o’lchash, bunda kuchlanishlardan biri juda yuqori aniqlikda ma’lum, ikkinchisi esa izlanayotgan 
kattalik hisoblanadi. 

U=U
0 
−
U
x
; U
x
=U
0 
−
U 
U
x 
bilan U
0 
qanchalik yaqin bo’lsa, o’lchash natijasi ham shunchalik aniq bo’ladi. 
Nolga keltirish usuli -
bu ham o’lchov bilan taqqoslash usulining bir turi hisoblanadi. Bunda 
kattalikning taqqoslash asbobiga ta’siri natijasini nolga keltirish lozim bo’ladi. Masalan, elektr 
qarshiligini qarshiliklar ko’prigi bilan to’la muvozanatlashtirib o’lchash.