Amaliy mshg’ulot 9 mavzu: O’lchashlar, uning usullari

 
 
Almashlash usuli - 
o’lchov bilan taqqoslash usulining turi hisoblanib, o’lchanayotgan 
kattalikning o’lchov orqali yaratilgan ma’lum qiymatli kattalik bilan o’rin almashishiga asoslangan. 
Misol, o’lchanadigan massa bilan tarozi toshini bir pallaga galma-gal qo’yib o’lchash yoki qarshiliklar 
magazini yordamida tekshirilayotgan rezistorning qarshiligini topish: 
Bunda “
K” 
ni ikkala holatda (1,2) qo’yganda 

1
=

2
shart bajarilishi kerak. 
I
1 
= U / R
0

→


1 
I
2
 = U / R
k
→


2
 
Mos kelish usuli - 
o’lchov bilan taqqoslash usulining turi. O’lchanayotgan kattalik bilan 
o’lchov orqali yaratilgan kattalikning ayirmasini shkaladagi belgilar yoki davriy signallarni mos 
keltirish orqali o’tkaziladigan o’lchash. Masalan, kalibr yordamida val diametrini moslash. 
Har bir tanlangan usul o’z usuliyatiga, ya’ni o’lchashni bajarish usuliyatiga ega bo’lishi lozim. 
O’lchashni bajarish usuliyati deganda, ma’lum usul bo’yicha o’lchash natijalarini olish uchun 
belgilangan tadbir, qoida va sharoitlar tushuniladi. 
 
O’lchanadigan kattalikning o’lchash jarayonida o’zgarish xarakteriga ko’ra 
statik 
va 
dinamik 
o’lchashlarga ajratiladi. 
Statik o’lchash 
deganda qiymati o’lchash jarayoni mobaynida 
o’zgarmaydigan kattalikni o’lchash tushuniladi. Bundan tashqari, davriy o’zgaruvchan kattaliklarning 
turg’un rejimidagi o’lchashlar ham kiradi. Masalan, o’zgaruvchan kattalikning amplituda, effektiv va 
boshqa qiymatlarini turg’un rejimida o’lchash. 
Dinamik o’lchashlarga 
qiymatlari o’lchash jarayonida o’zgarib turadigan kattaliklarni 
o’lchashlar kiradi. Dinamik o’lchashga vaqt bo’yicha o’zgaradigan kattalikning oniy qiymatini 
o’lchash misol bo’la oladi. 
U
0
R 
U
0
U
x

U
x
V