O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

 
Mavzu bo‘yicha tavsiya etilgan adabiyotlar 
1.
Atkinson, Robert D. Innovation economics : the race for global 
advantage / Robert D. Atkinson and Stephen J. Ezell. USA: Yale University 
Press, 2012 
2.
Sengupta J.Theory of Innovation, A New Paradigm of Growth, 2014 
by Pearson Education, Inc.p.154. 
3.
https://www.youtube.com/watch?v=RQSG_d0mmf0
Clayton 
Christensen 
(Innovators 
Dilemma) 
at 
Startup 
Grind 
2013 
www.aup.ru
Razvitie nauchnoy texniki. 
 
3.3. Innovatsion iqtisodiyotni rivojlantirishda xorijiy 
tajribalardan foydalanish. 
Faol innovatsion siyosatni amalga oshirish muhim ustuvor 
yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Innovatsion faoliyat bugungi kunda va 
yaqin 
kelajakda 
respublika 
iqtisodiyoti 
rivojlanishining 
muhim 
shartlaridan biri, ishlab chiqarish va tarmoqlarni modernizatsiyalashning 
real mexanizmlari bo‘lib hisoblanadi. 
Innovatsion siyosat uzoq muddatli istiqbolga mo‘ljallangan va 
mamlakat qudrati va salohiyatining o‘sishida muhim omil, iqtisodiyotning 
raqobatbardoshligi va mustahkam rivojlanishning hal qiluvchi ahamiyatga 
ega. Bu esa strategik muhim ilmiy-texnika va istiqbolli innovatsion 
loyihalarni Yetakchi ishlab chiqarish tarmoqlarini modernizatsiyalash, 
texnik va texnologik yangilash, mahalliy innovatsion texnologiyalarni 
faollashtirishni ko‘zda tutadi. 
Bizning fikrimizcha, mustahkam innovatsion jarayon uchun ilg‘or 
rivojlangan mamlakatlarning innovatsion faoliyatini yaxshi bilish va 
innovatsion texnologiyalarni tatbiq qilish zarur. 
Innovatsion faoliyat davlat boshqaruvi orqali tartibga solinadi 
(muayyan qonunchilik va soliqqa tortish orqali, davlat va ma’muriy 
usullar, yirik davlat dasturlari, mudofaa qudratini mustahkamlash, axborot 
kommunikatsiya 
texnologiyalarni, biotexnologiyalarni, noan’anaviy 

---

106 
energetika va boshqalarni rivojlantirish). Undan tashqari, iqtisodiyoti 
yuqori darajada rivojlangan mamlakatlarda innovatsion faoliyat mustaqil 
yirik koorporatsiyalar, universitetlar, venchur jamg‘armalar va boshqalar 
bilan muvofiqlashtiriladi. 
Xorijiy mamlakatlarda innovatsiya faoliyatini rivojlantirishning 
ilg‘or tajribalarini ikki guruhga ajratish mumkin: 
iqtisodiyoti yuqori darajada rivojlangan mamlakatlar (AQSH, Buyuk 
Britaniya, Fransiya, Germaniya, Xitoy) tajribasi; 
bozor iqtisodiyotiga o‘tayotgan rivojlangan mamlakatlar (Rossiya, 
Ukraina, Bellarussiya, Moldoviya, Ozarbayjon, Armeniya, Qozog‘iston, 
Qirg‘iziston) tajribasi. 
1.Iqtisodiyoti yuqori darajada rivojlangan mamlakatlar tajribasi. 
AQSH. Stenford universiteti qoshidagi “Silikon vodiysi” nomi bilan 
tanilgan birinchi va yirik ilmiy-tadqiqot va texnologik park, o‘z ichida 
butun bir yaxlit ilmiy-sanoat kompleksiga ega. Bu yerda boshqaruv 
vositalari va kompyuter tizimlari, mikroprosessorasboblari asosiy 
rivojlanishi mavjud. Shuningdek, bu yerda 1980yilda AQSHda ilk bor 
innovatsion jamg‘arma tashkil etildi. Innovatsion faoliyat AQSHning
ko‘pgina davlat departamentlari orqali qo‘llab-quvvatlanadi.Masalan, 
energetik, qishloq xo‘jaligi, mudofaa, aerokosmik kompleks va boshqalar. 
Hozirgi kunda innovatsion ishlanmalarning korxonachisi bo‘lgan 
AQSHning ko‘pgina universitetlarida ilmiy park, transfer texnologiyalari 
bo‘yicha bo‘linmalar, texnologik innovatsion markazlar va boshqa 
infratuzilmalar, 
shuningdek 
ilmiy-texnik 
ishlarni 
innovatsion 
ishlanmalarga o‘tkazishni qo‘llab-quvvatlovchi davlat jamg‘armalari 
tashkil etilgan. Ushbu tuzilmalarning innovatsion faoliyati hukumat bilan 
bir qatorda yirik transkontenintal koorporatsiyalar tomonidan ham qo‘llab-
quvvatlanadi. 
Buyuk Britaniya. Innovatsion faoliyat beshta vazirlik tasarrufida 
bo‘lib, Innovatsiya va tajriba biznesi, Mudofaa, Atrof muhit va qishloq 
xo‘jaligi, Energetika va iqlim o‘zgarishi, Xalqaro rivojlanish vazirliklari 
qo‘llab-quvvatlaydi. Mamlakatda ilmiy markazlar, universitetlar, kichik 
innovatsion firmalarning innovatsion ishlanmalarni qo‘llab quvvatlovchi 

---

107 
rivojlangan va samarali amal qiluvchi tizimi qaror topdi. Ular innovatsion 
faoliyatni oltita maxsus kengashlar orqali moliyalashtiradi (oliy ta’lim 
muassasalari bo‘yicha, fan va texnologiyalarni tashkil etish sohasida, 
biotexnologiyalar, texnik va tabiiy fanlar bo‘yicha,tibbiy tadqiqotlar 
bo‘yicha va atrof muhitni o‘rganish bo‘yicha). Ajratilgan mablag‘lar 
Yetakchi universitetlar, yirik markazlar va noyob jahon miqyosidagi ilmiy 
laboratoriyalari 
– Rezerford, eplton va boshqalar, shuningdek 
xususiylashtirilgan 
ilmiy-tadqiqot 
muassasalariga 
taqsimlanadi. 
Innovatsion mahsulotni tijoratlashtirish bo‘yicha transfer texnologiyalari 
va bilimlarni uzatish, shartnomalar bo‘yicha maxsus sektorlar, shuningdek 
mintaqaviy rivojlanish agentligi va boshqalar shug‘ullanadilar. 
Innovatsiya ishlanmalarining asosiy qisni universitetlarda amalga 
oshirilganligi tufayli, 1999- yil Buyuk Britaniyada Oliy ta’lim innovatsiya 
fondi tashkil qilingan. Innovatsiya sohasida Oksford, Kembridj va xalqaro 
universitetlarida 
innovatsiya 
fondlar 
tashkil 
qilingan. 
Kembridj 
universitetida innovatsiya parki tuzilgan, uni maxsus kompaniya 
boshqaradi. Bristol universitetida innovatsion fondlarni maxsus Biznes 
rivojlanishi tezlatuvchi Markaz boshqaradi. Ushbu hamma tadbirlar 
innovatsiya kompaniyalarini o‘z mahsulotlari bilan jahon bozoriga 
chiqishiga olib keladi.
Germaniya. Hukumat doimiy ravishda tadqiqotlarni qo‘llab-
quvvatlash dasturlari va innovatsion loyihalarni moliyalashtirishni oshirib 
boradi. Germaniyaning Iqtisodiyot va mehnat federal vazirligi ilmiy, 
texnologik va innovatsion faoliyatni rivojlantirish uchun, shu jumladan 
innovatsion jarayonlarni tartibga solish bo‘yicha qator imtiyozlarni ishlab 
chiqqan va amalga oshirmoqda. 1984- yilda 20- gektar maydonni 
egallaydigan tarkibiga 3 mindan ortiq yuqori malakali mutaxassislar kirgan 
texnologiklar parki qurilgan. 
Xitoy. Xitoyda hozirgi kunda innovatsion faoliyat qizg‘in rivojlanish 
pallasida, so‘nggi yillarda ustuvor innovatsion yo‘nalishlar bo‘yicha 140 
dan ortiq texnologiyalar tashkil etilgan. Ular mahalliy innovatsion 
texnologiyalar va boshqa innovatsion mahsulotlarni ichki va jahon 
bozorlariga faol yetkazib bermoqda. 

---

108 
2. O‘tish iqtisodiyoti mamlakatlari – MDH tajribasi. 
MDH davlatlarida innovatsion faoliyatni muvofiqlashtirish va 
boshqarish bo‘yicha butunlay boshqacha tizim yuzaga kelgan. Bu 
davlatlarning 
aksariyatida 
rivojlangan 
innovatsion 
infratuzilma 
yaratilmagan innovatsion sohadagi qonunchilik esa rivojlanish bosqichida 
turibdi. Xususan, MDHning qator davlatlarida (Ukraina, Moldoviya, 
Armaniston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston) u yoki bu nomlanishda 
innovatsion faoliyat to‘g‘risida qonunlar qabul qilingan. Rossiyada 2011- 
yilda “Fan va ilmiy-texnika siyosati to‘g‘risida”gi Federal Qonunga 
(1996yilda qabul qilingan) qo‘shimcha 254-raqamli Federal qonunni qabul 
qilish orqali 4 shtrix maxsus bobi kiritildi. Boshqa mamlakatlarda 
(Belarussiya, Ozarbayjon) innovatsiya faoliyatining shu kabi qonuniy 
asoslarini shakllantirishga qaratilgan ishlar olib borilmoqda. Misol uchun, 
2010-yilda Bellarussiya Prezidentining farmoni bilan milliy innovatsion 
tizim yaratildi. Mazkur tizim mamlakatda innovatsion faoliyatini barqaror 
rivojlanishini ta’minlovchi qonuniy, tuzilmaviy va funksional 
kontinentlarni o‘zida mujassamlaydi. 
Ta’kidlash joizki, MDH davlatlarida innovatsion faoliyat faqatgina 
tashkiliy shakllanish bosqichida turibdi, shuning uchun innovatsion 
infratuzilma va texnoparklar tashkil etilmoqda. Misol uchun Rossiyada 
ushbu faoliyatga oxirgi misollardan biri sifatida Federal qonun asosida 
innovatsion markaz tashkil etilganini ta’kidlash mumkin. Yetakchi 
akademik institutlar va ilmiy markazlarda innovatsiya faoliyati bo‘yicha 
muayyan tajriba to‘plangan. Ustuvor ilmiy va innovatsion yo‘nalishlar 
bo‘yicha butun ilmiy muassasalar tizimini birlashtiradigan Novosibirsk 
akademik shaharchasi kompleksi va universiteti, Kurchatov ilmiy markazi, 
Zelenograd, Pushin, Fryazinsk va Arzamazsk ilmiy markazlarining 
tajribalari ma’lum. Rossiya, Ukraina va Bellarussiya akademiyalarida 
innovatsion faoliyat va ilmiy hajmdor mahsulotlarni yaratishda muayyan 
tajriba to‘plangan. 
Innovatsion klaster texnologiyalarini qo‘llash butun dunyo bo‘ylab 
anchagina keng rivojlandi. Aksariyat Yevropa davlatlari o‘zlari uchun eng 
maqbul 
bo‘lgan 
klasterlar 
asosida 
iqtisodiyotni 
rivojlantirish 

---

109 
strategiyalarini ishlab chiqishdi. Bunda rivojlangan mamlakatlar 
hukumatlari o‘z kuch harakatlarini mavjud klasterlarni qo‘llab-quvvatlash 
va yangi tarmoqli tuzilmalarni yaratishga qaratmoqdalar. Davlat nafaqat 
innovatsion klasterlarni yaratish tashabbuskori, balki tashkil etiladigan 
klasterlarning faol ishtirokchisi ham hisoblanadi. Misol sifatida Germaniya 
tajribasini olish mumkin. Germaniyada 1995-yildan beri Bio Regio nomli 
biotexnologik klasterlar tizimi faoliyat ko‘rsatadi. Mazkur klasterlashtirish 
yo‘nalishi Buyuk Britaniyada ham faol tarzda rivojlanmoqda. Edinburg, 
Oksford va Janubiy-SHarqiy Angliya hududlarida biotexnologik 
firmalarning faoliyatini yo‘lgan qo‘yish uchun qulay sharoitlar yaratilgan. 
Jahon tajribasida klasterlar asosida iqtisodiyotni rivojlantirishning bir 
nechta markazlari mavjud bo‘lib, ular innovatsion klasterlarni yaratish 
uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Ular quyidagilar: Amerika, G‘arbiy 
Yevropa, Osiyo va Lotin Amerikasi modellari. YUqorida tilga olingan 
modellarning solishtirma xarakteristikasi berilgan (3.3.1-jadval).