Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва
Yüklə 24,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 11.1. Ehtimollar nazariyasidan ayrim ma’lumotlar
|
TO‘RTINCHI BO‘LIM
MATERIALLAR VA KONSTRUKSIYALARNI SINASHDA NATIJALARGA ISHLOV BERISH VA MEHNATNI MUHOFAZA QILISH XI BOB. MATEMATIK STATISKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI VA USULLARI Tasodifiy kattaliklar yoki hodisalarning ommaviy sinash natijalarini ishlov berishda matematik statistikaning turli xil uslublaridan foydalanish mumkin. Matematik statistikaning u yoki bu usulini to‘g‘ri qo‘llanishi jarayonni yaxshilash to‘g‘risida qaror qabul qilish uchun hodisa yoki jarayonni yanada to‘laroq baholashga imkon beradi. Statistik uslublar aniq fanlarning klassik uslublariga – fenomenologik uslublariga qarama – qarshi qo‘yilmaydi, balki xodisalar va jarayonlarni kengroq va chuqurroq tahlil qilishga imkon beruvchi ularning qo‘shimchasi, to‘ldiruvchisi bo‘ladi. Matematik statistika foydalanadigan asosiy tushunchalar ehtimollar nazariyasida beriladi. 11.1. Ehtimollar nazariyasidan ayrim ma’lumotlar Ehtimollar nazariyasi – bu tasodifiy kattaliklar va hodisalarning qonuniyatlarini o‘rganuvchi matematika fani. Bir necha marta sinashda turli xilda chiqadigan qurilish materiallari xossalarining tavsiflari tasodifiy kattaliklar deyiladi. Ko‘p marta qayta takrorlashda doim turlicha kechadigan texnologik operatsiyalar tasodifiy hodisalar deyiladi. Yig‘ma temirbeton zavodining texnologik liniyasida tayyorlanadigan buyumlarning tasodifiy kattaligi – beton mustahkamligini qarab chiqamiz. Uni standart namuna – kubchalarni sinashda aniqlanib, ular ham o‘sha beton aralashmasidan tayyorlanadi va nazorat qilinayotgandagiga o‘xshash sharoitlarda ishlov beriladi. Buyumlarning aynan bir turini ishlab chiqarishda namunalarning mustahkamligini buyumlarning mazkur turiga xos bo‘lgan siqilishiga mustahkamlik bo‘yicha beton sinfi (markasi) aniqlanadi. Mustahkamlik tarkibiga (sement, suv va to‘ldirgichlarning sarfiga), zichlashish va qotish texnologik rejimlariga, sinash usullariga bog‘liq. 267 Bu omillarning barchasi doimiy emas. Sementning aktivligi va to‘ldirgichlarning tabiiy namligi o‘zgarib turadi. Dozalash qurilmalarining mukammal emasligi oqibatida beton aralashtirgichga materiallar yuklashda beton aralashmasini tashkil etuvchi materiallar sarfi o‘zgarib turadi. Nazorat namunalarini tayyorlash va qotish jarayonida texnologik rejimlar o‘zgaradi: vibrozichlanishda vibratsiya porometrlari va ta’sir qilish vaqti, issiqlik ishlov berish sharoitlari, tabiiy qotishda muhitning namligi va temperaturasi. Namunalarni siqishga sinashda yuklanishni uzatish shartlari, uni qo‘yish tezligi, namunalarning geometrik o‘lchamlari o‘zgarishi mumkin. Shuning uchun ham namunalarni sinashda mustahkamlikning turli xil, bir – biridan ko‘proq yoki kamroq farq qiladigan qiymatlari olinadi, bunda har bir o‘lchash tasodifiy kattalik bo‘ladi. Ehtimollar nazariyasi tasodifiy kattaliklar va hodisalarning to‘plamini o‘rganadi. Aynan to‘plamda, ommaviylikda ma’lum qonuniyatlar, o‘ziga xos barqaror natijalar namoyon bo‘ladi. Namuna kublarni sinashda betonning mustahkamligini aniqlash bilan bog‘liq misolda ayrim namunalar mustahkamligining turlicha qiymatlari olingan. Agar namunalar soni uncha katta bo‘lmasa (20-30 tagacha), u xolda mustahkamlik qiymatlari birorta ko‘rinuvchi qonuniyatsiz taqsimlanadi. Sinalgan namunalar soni ortib borgani sari ma’lum bir qonuniyat namoyon bo‘la boshlaydi, u qancha ko‘p namuna sinalgan bo‘lsa, shunchalik aniq bo‘ladi. Mustahkamlik qiymatlari o‘rtacha mustahkamlikka mos keluvchi ma’lum bir markaziy nuqtaga nisbatan taxminan simmetrik bo‘ladi. Bu nuqtadagi qiymatlariga yaqin natijalar soni katta farq qiluvchi va chet tomonlarida joylashgan qiymatlar sonidan katta bo‘ladi. Shunday qilib, mustahkamlik qiymatlarining chastotasi markaziy nuqtadan uzoqlashganda to‘la aniq qonun bo‘yicha kamayadi. Bu qonun matematik statistikada asosiy qonunlardan biri hisoblanadi va Yüklə 24,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|