“Fitopreparatlar texnologiyasi” fanidan o„quv –uslubiy majmua
59
7 Dorivor qashqarbeda Melilotus officinalis
Desr
Dukkakdoshlar Fabaceae
Er ustki
qismi
Kumarinning unumlari – kumarinlar selderdoshlar - Apiaceae soyabonguldoshlar -
Umbelliferae, rutadoshlar - Rutaceace,
dukkakdosh lar - Fabaceae, yasnnotkadoshlar – Lamiaceae
labguldoshlar - Labiate, astradoshlar - Asteraceae murakkabguldoshlar - Compositae, chinniguldoshlar
- Caryophyllaceae,
ituzumdoshlar - Solanaceae, sutlamadoshlar - Euphorbiaceae oilalarning vakillari
tarkibida ko‗p uchraydi.
Kumarinlar o‗simliklar xamma organlari to‗qimalarining xujayra shirasida erigan holda
uchraydi.
Ular asosan ildiz, po‗stlo\ hamda mevada ko‗p, barg va poyada kam to‗planadi.
O‗simliklar tarkibidagi kumarinlar miqdori ham xar-xil bo‗ladi. Ular juda oz miqdordan tortib,
to 10% gacha (Daphna odora Thunb. o‗simligining barg kurtagi tarkibida 22% gacha) to‗planishi
mumkin. Odatda bitta o‗simlik tarkibida bir qancha (10-15 tagacha) xar-xil kumarinlar uchrashi
mumkin. Ko‗pincha kumarinlar o‗simliklarda sof xolda va oz miqdorda o‗zining glikozidlari xolida
uchraydi.
Kumarinlarning o‗simliklar tarkibidagi miqdori va soni o‗simliklarning o‗sish joyiga, taraqqiy
qilish davriga va boshqa faktorlarga qarab o‗zgarib turadi.
Kumarinlarga sifat reaksiyalari
Diazoreaksiya.
Birinchi probirkadagi 2 ml sar\ish rangli (ishqoriy sharoitdagi) ajratmani
chinni idishga solib, unga yangi tayyorlangan sulfanil kislotaning diazoreaktividan
bir necha tomchi
qo‗shiladi. Natijada aralashma qo‗n\ir - qizil yoki to‗q qizil rangga bo‗yalib, ajratma tarkibida
kumarinlar borligini isbotlaydi. Agar sulfanil kislota o‗rnida p-nitroanilin olinsa,
u holda aralashma
binafsha yoki qo‗n\ir rangga bo‗yalgan.
Mikrosublimatsiya reaksiyasi.
Kumarinlar qizdirilganda uchuvchanlik (mikrosublimatsiya
berish) xossasiga ega. SHuning uchun tarkibida kumarin bo‗lgan mahsulotlar bilan mikrosublimatsiya
reaksiyasini o‗tkazish mumkin. Bunda maxsulotdan uchib o‗tib, oyna ustida yi\ilgan kumarin
kristallini spirtda eritiladi va unga diazoreaksiya qilinadi.
Kumarinlarning xromotografik analizida ularni ―silufol‖ yoki yupqa qatlamli plastinkalarda va
qo\ozdagi xromotografiya usullaridan keng foydalaniladi. Buning uchun mahsulotdan spirtli ajratma
tayyorlanadi yoki kumarinlar yi\indisini spirtli eritmasidan foydalaniladi.
Silufol plastinkasini (yoki xromotografik qo\ozni) start chizi\iga ajratmadan va ―guvoh‖
kumarinlarning spirtdagi eritmasidan kapillyar naycha yoki maxsus tomizgich yordamida tomiziladi.
Tomchilar qurigandan so‗ng plastinkani n-geksan-benzol-metanol (5 : 4 : 1 nisbatida) (qo\ozli
xromotografiya usuli uchun n-butanol-sirka kislota–suv, 4 : 1 : 5 nisbatida)
quyilgan xromotografik
kolonkaga joylashtirib, xromotografiya qilinadi.
Tegishli ma‘lum vaqt o‗tgach (sulufolda suyuqlik fronti 10 sm ga ko‗tarilgandan so‗ng)
plastinka olib, havoda quritiladi. So‗ngra unga KON ni 10% li spirtni eritmasi purkalanadi, 2-3 minut
110-120
0
S da quritgich shkafga quritiladi va UF nurida ko‗riladi. Keyinchalik xromotogrammaga
yangi tayyorlangan diazoreaktiv purkaladi. Agar xromotogrammada kumarinlar bo‗lsa aniq qizil-\isht
rangdan to ko‗k-binafsha ranglarga bo‗yalgan do\lar hosil bo‗ladi. Uf nurda ular tegishli ranglar bilan
tovlanadi.
Doglarning
Rfi
aniqlanadi va ajratmadagi hamda ―guvoh‖ kumarinlarning
Rf
ini
solishtirib
ko‗rib, o‗simlik ajratmasida qanday kumarinlar borligi to‗\risida xulosa chiqariladi.
Dostları ilə paylaş: