N xolmatov. N. Im om ova makro va mikro

Iqtisodiy
sikl
Economic
cycle
Экономи
ческий
цикл
asosiy makroiqtisodiy ko'rsat- 
kichlarning (ishlab chiqarish 
darajasi, 
bandlik, 
narxlar) 
muntazam 
ravishda o'z garib 
turishi bo'lib. ularning o'rtacha 
muddati taxminan 8-10 yilni 
tashkil etadi.
2.
Ekzogen
nazariya-
lar
External
theory
Экзоген­
ные
теории
siklik tebranishlarni iqtisodiy 
tizimdan tashqaridagi sabablar 
bilan izohlaydilar.
3.
Endogen
naz.ariya-
lar
Internal
theory
Эндоген­
ные
теории
siklik 
tebranishlar 
iqtisodiy 
tizimning ichidagi (o'zidagi) 
sabablar 
bilan 
izohlaydilar. 
Endogen 
nazariya 
taratdor- 
larining 
fikricha, 
iqtisodiy 
sikllarga aynan iqtisodiy 
omillar sabab bo'ladi.
204

---

4.
5.
Qisqa
muddatli
sikllar
Short run
fluctua­
tions
Краткое
рочные
циклы
ularning 
muallifining 
ismi 
bilan 
Kitchin 
sikllari 
yoki 
c h o 'c h q a
sikllari 
deb 
ham 
ataladi, chunki Kitchin ularni 
o'rganishda c h o 'c h q a go'shti 
bozorini 
tadqiq 
qilgan. 
Bugungi kunda ular ko'p ro q
«zahira sikllari» degan nom 
bilan mashhurdir.
Uzoq
muddatli
sikllar
Lon« run
fluctua­
tions
Д олгос­
рочные
циклы
Kondratevning uzun to ‘lqinlari 
yoki 
kon'y unkturaning katta 
sikllaridir. Ularning muallifi -
m ashhur rus agrar iqtisodchisi 
N ikolay Dmitrievich Kondra- 
tevdir 
(1892— 1938). 
U 
Angliya, Fransiya va A QSh- 
ning 
XVI11 
asr 
so'n gidan 
keyingi asosiy makroiqtisodiy 
ko'rsatkichlariga (narx dara- 
jasi, foiz stavkasi, ish haqi. 
tashqi savdo aylanmasi, iqtiso- 
diyotning taraqqiyotini belgi- 
lovchi 
tarmoqlarning 
ba’zi 
ko'rsatkichlari) 
oid 
statistik 
materiallarni 
umumlashtirib, 
o'tkazilgan 
tahlillar 
asosida 
«kichik» sikllar (u kichik sikl 
deganda 
biz 
bugun 
o'rta 
muddatli deb atayotgan sikllar- 
ni 
tushunar edi) 
bilan 
bir 
qatorda 
48-55 
yil 
davom 
etadigan «katta» sikllar ham 
bor, degan xulosaga kelgan.
6.
0 ‘rta
muddatli
sikl
Interval
run
Jluctua-
tions
Средпеср
очные
циклы
aynan iqtisodchilaming aksari- 
yati 
o 'rgangan 
va o'rgana- 
yotgan 
sikldir. 
Davlatning 
makroiqtisodiy sivosati asosan
211)

---

shu siklni tartibga solishga 
qaratilgan bo'ladi. Avval aytib 
o'tilganidek, 
o'rta 
muddatli 
sikllarning asosiy sababi asosiy 
kapitalning yangilanishida deb 
hisoblanadi.
15 — M AVZU: IS H S IZ L IK
M avzuning o ‘quv maqsadi:
Talabalarda iqtisodiy sikl tushim chasi
, 
ishsizlik tushim chasi va
uning turlciri, ishsizlikning sabab va oqiballari, ishsizlik bo 'yicha
denial siyosali: klassik va keynscha yondashuvlar 
xususiyatlari
haqidu bi/im va ко ‘nikmalarni shakllantirishdan iboral.
Tushunchalar va tayanch iboralar
Iqtisodiy sikl, Ishsizlik
, 
friksion ishsizlik, tarkibiy ishsizlik, tabiiy
ishsizlik, siklik ishsizlik, Ouken qonuni, iqH sodivotda gisterezis.
A sosiy savol/ar
1. Ishsizlik tushimchasi va uning turlari
2. lshsizlikni keltirib chiqaruchi sabablar
3. Ishsizlikning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari.
4. Ishsizlik 
b o ‘yicha davlat siyosati: 
klassik 
va 
keynscha 
yondashuvlar.
Jamiyatning iqtisodiy taraqqiyot tarixi iqtisodiyotning hech 
qachon tekis va silliq y o 'l bilan, o lg 'a rivojlanish yo 'lid an ketma- 
ganligini yaqqol namoyon etmoqda. Bu tarix o'zin in g turli bosqich- 
larda iqtisodiy kon'y unkturaning bir-birini davriy ravishda almashtirib 
turgan va almashtirib kelayotgan tanazzul yoki yuksalishni boshidan 
kechirib keldi. Bu o'zgaiishlar 
m akroiqlisodiy beqarorlik
yoki 
bozor
iqlisodiyoti rivojlanishining davriyligi
deb ataladi.
1. Ishsizlik tushunchasi va uning tu rlari
Ishsizlikning foydasi borligiga 
uni boshidan k e c h ir m a g a n la r k o 'p r o q ishonadilar.
Jon Gelbreyt, am erikalik iqtisodchi va diplomat
Ishsizlik 
— bu mamlakat aholisining mehnatga layoqatli yoshga 
yetgan, ishlamaydigan va qonunchilikka k o ‘ra belgilangan muddat 
davomida ish qidiravotgan shaxslardan iborat qismidir.
21 I

---

Ishsizlikning 
ta'iifiga asosan 
tenglamasini tuzish mumkin:
ish si/lar soni 
Ishsizlik da ra ja si = -------------------
ishsizlik darajasini 
hisoblash
- л 100%.
ishchi kuchi soni
B unda ishsizlar soni tegishli organ va institutlar tomonidan 
taqdim etilgan m a ’lumotlar (masalan, ko'pchilik mamlakatlarda 
mehnat birjalarining statistikasi) asosida hisoblanadi, ishchi kuchi esa 
mamlakatdagi 
Yalpi 
aholi 
soni 
ham da quyidagi 
ayrim 
aholi 
guruhlarining ayirmasi sifatida aniqlanadi1.