N xolmatov. N. Im om ova makro va mikro

to'liq bandlik
yoki 
ishsizlik-
ning nolga leng darajasi
deb ataladi. Ushbu ta'rifda ishsizlikning
1 P r i n c i p l e s o f l x o n o m i c s . 6 I 'd i l i o n . N . G r e g o r y M a n k i w . I S B N 13: 9 7 8 - 0 -
5 3 8 - 4 5 3 0 5 - 9 . U S A . 2 0 1 2 . C e n g a g e L e a r n i n g . I’a g e 5 9 6 .
215

---

mazkur darajasi potensial Y alM ga, ya'n i to" 1 iq bandlik holatidagi 
Y alM ga erishish imkonini berishi ta ’kidlanmoqda. Uni grafik shaklda 
iqtisodiyotda resurslarning, shu jum ladan, mehnat resurslarining to'liq 
bandlik darajasini xarakterlovchi Yalpi taklif egri chizig‘ining vertikal 
qismida ko'rish mumkin.
Ishsizlikning tabiiy darajasi shuningdek ishsizlikning inflyatsiyani 
tezlashtirm aydigan darajasi 
(N A IR U - not-accelerating-inflation-
rate-of unemployment)
deb ham ataladi. Bu nom m ashhur maqsadlar 
dilem m asining - inflyatsiyaga qarshi kurash yoki ishsizlikka qarshi 
kurash m uam m osining tahlilidan ham kelib chiqadi. Qisqa muddatli 
oraliqlarda bu ikk vazifani bir paytda bajarishning imkoni y o'q.
A gar hukumat inflyatsiyaga qarshi kurash vazifasini qo'y sa, 
cheklash siyosati olib boriladi. U esa ishlab chiqarishni sekinlash- 
tirishga olib kelib, oqibatda ishsizlikni kuchaytirib yuboradi.
A gar hukumat ishsizlikka qarshi kurash vazifasini qo'y sa. 
rag’batlantirish siyosati olib borilib, u esa inflyatsiyaga olib keladi, 
y a'n i ishsizlik ham, inflyatsiya ham bir paytda past darajada b o 'la
olmaydi. Biroq, agar ishsizlikning iqtisodiyotga xos bo'lgan tabiiy 
darajasi haqida gap ketsa, bunday o ‘zaro bog'liqlik kuzatilmaydi.
Ishsizlikning tabiiy darajasi zarurdir. Bu ishsizlikning eng past va 
ayni paytda inflyatsiyaga mutlaqo ta ’sir qilmaydigan darajasidir. U 
mehnat bozorining ichki ehfiyoji sifafida inflyatsiyani tezlashtirmaydi.
Ishsizlikning tabiiy darajasi o'zin in g muayyan ko'rsatkichlariga 
egadir. Rivojlangan mam lakat uchun ishsizlikning tabiiy' darajasi
o "rtacha4-5 foizni tashkil qiladi. Bu baho o'z garib turadi, chunki 
ishsizlikning tabiiy darajasiga bir qator omillar ta’sir qiladi:
♦ davlatning ijtimoiy siyosati (yuqori ijtimoiy nafaqalar friksion 
ishsizlikning o'sishi hisobiga tabiiy darajani oshiradi: kishilar uzoqroq 
m uddatgacha ishsiz bo'lib qola oladilar);
♦ aholining bandlikka moyilligini ko'rsatuvchi ruhiy kayfiyatlari 
(bu tarixiy. milliy, mintaqaviy xususiyatlar bilan bog'liq bo'lishi 
mumkin);
♦ kasaba uvushmalarining mavqei (pozisiyalari) - (kuchli kasaba 
uyushmalari mehnat bozoriga davlatning yuqori ijtimoiy nafaqalaridek 
t a ’sir k o ’rsatadi);
♦ ishchi kuchining demograflk tarkibining o'zgarishi (ishchi 
kuchi tarkibida ayollar va yoshlar k o 'p ay ib bormoqda. vaholanki ular

---

friksion ishsizlik darajasi yuqori b o 'lg an shaxslardair: tug'ruq 
ta’tillari, o'q itish va hokazo).
Biroq amalda ishsizlik tabiiy darajadan yuqori bo'lishi munikin. 
Bu esa siklik (davriy) ishsizlik mavjudligini ko'rsatadi.
Siklik ishsizlik 
- iqtisodiy siklning so'n ish bosqichi tufayli 
vujudga kelgan ishsizlikdir. S o 'n ish bosqichida ishlab chiqarishning 
faolligi susayadi, ayrim korxonalar yopiladi, natijada ishsizlik ortadi. 
Ishsizlikning amaliy va tabiiy darajalari o'rtasidagi farq siklik ishsizlik 
ko'rsatkichini tashkil q ila d i1.
Siklik ishsizlik - salbiy iqtisodiy hodisadir. Uning borligi 
iqtisodiyotning 
to'liq 
bandlik 
darajasida 
faoliyat 
ko'rsatm ayotganligini, 
demak, 
Y alM ning 
potensial 
darajasiga 
erishilmayotganligini bildiradi.
Siklik ishsizlik ko'rsatkichlari g'oyatda turli-tuman bo'lib, so'nish- 
ning intensivligiga bog'liq ravishda o'zgarib turadi. AQShda Buyuk 
depressiya davrida siklik ishsizlik darajasi 25 foizgacha vetgan.
Agar ishsizlik tabiiy darajadan yuqori bo'lishi mumkin bo'lsa, 
y a'n i siklik ishsizlik paydo bo'lishi m umkin bo'lsa, u holda o'rinli 
savol 
tug'iladi: 
ishsizlik 
tabiiy 
darajadan 
past 
ham 
bo'lishi 
m um kinm i? Bozorning bunday holati