II-BOB. Xizmat ko’rsatuvchi korxonalarda buxgalteriya hisobi va uni
takomillashtirishning o’ziga xos xususiyatlari.
2.1.Xizmat ko’rsatuvchi korxonalarda buxgalteriya hisobini yuritish
tartibi.
Har bir xo’jalik yurituvchi sub’ektlar shuningdek xizmat ko’rsatuvchi
korxonalar ham buxgalteriya hisobi me’yoriy-huquqiy hujjatlar asosida va tartib
bilan yuritilishini talab etadi
Biz xizmat ko’rsatuvchi korxonalarni yuqorida bir necha guruhlarga
ajratdik, demak har bir xizmat ko’rsatuvchi korxonani buxgalteriya hisobini
yuritish tartibi turlicha bo’ladi. Shuning uchun biz har bir xo’jalik yurituvchi
sub’ekt bo’yicha buxgalteriya hisobini yuritish tartibini ko’rsatib o’tamiz.
Savdo korxonasi bugungi kunda xizmat ko’rsatishda yetakchi soha
hisoblanadi. Shuningdek bu kabi korxonalarda ham buxgalteriya hisobini
yuritish tartibi quyidagicha.
Savdo korxonalarida buxgalteriya hisobini yuritish tartibini quyidagicha
ko’rsatish mumkin:
-savdo korxonalarida tovar-operatsiyalari hisobini yuritish;
-tovar-moddiy boyliklarni sotib olish qiymati (tannarxi) va sotish
baholarini aniqlash;
-savdo korxonalarida tovar operatsiyalarini hujjatlashtirish;
-tovarlarning ombor hisobini yuritish;
-savdo korxonalarida tovarlarning kirimini hisobini yuritish;
-tovarlar sotilishi va boshqa chiqimlarning hisobini yuritish;
-tovar-moddiy boyliklarni inventarizatsiyasi va uning natijalarining
hisobini yuritish;
-daromadlar hisobini yuritish;
-xarajatlar hisobini yuritish;
-korxonada yakuniy moliyaviy natijalarning hisobini yuritish;
-savdo korxonalarida soliq to’lovlarining hisobini tashkil etish;
29
-savdo korxonalarida majburiy ajratmalar va ushlanmalarning
hisobini yuritish.
Savdo korxonalari odatda ikki xil ko’rinishda tashkil etiladi ya’ni chakana
savdo va ulgurji savdoga bo’linadi. Shunindek ulardagi tovar operatsiyalari ham
farq qiladi. Ulgurji savdo korxonalarining asosiy funksiyasi chakana savdo
korxonalariga, shuningdek, tovarlarni o’zlarining xo’jalik maqsadlarida
ishlatadigan boshqa tarmoq xo’jalik yurituvchi sub’ektlariga naqd pulsiz shaklda
sotish hisoblanadi. Buning uchun ularning o’zlari oldin tovarlarni turli ishlab
chiqarish korxonalari va boshqa manbalardan sotib oladilar. Tovarlarni
sotishgacha ulgurji savdo korxonalari ularni o’zlarining omborlarida saqlaydilar
va xaridorlarga tuzilgan shartnomalarga muvofiq sotadilar.
Chakana savdo korxonalariga tovarlar bevosita ishlab chiqarish
korxonalaridan, tayyorlov-ulgurji savdo korxonalaridan, xususiy tadbirkorlardan
va boshqa manbalardan kelib tushadi. Vositachilar orqali yetkazib berilgan
tovarlarni oxirgi iste’molchilarga yetkazish, ularning iste’mol tovarlariga
bo’lgan talabini qondirish hisoblanadi.
Respublikamizning 4-son BHMS « Tovar-moddiy zahiralar»ga muvofiq
tovar-moddiy zaxiralarning sotib olish qiymati, ya’ni tannarxi o’z ichiga
quyidagilarni oladi:
1.Sotib olishda tovar yetkazib beruvchi bilan tuzilgan shartnomada kо’r-
satilgan baho.
2.Sotib olish bilan bog’liq boshqa xarajatlar. Bularga sotib olish bilan
bog'liq brokerlik xizmatlari, komission (vositachilik) xarajatlari tashib keltirish
xarajatlari (temir yo‘1, suv, havo yo’llari va boshqa transport tashkilotlarining
yuklash. tushurish va yetkazib berish xarajatlari), tovarlarni sertifikatlash
xarajatlari va shu kabilar kiradi;
3.Bojxona to’lovlari. Bojxona to'lovlariga aksiz solig‘i, qo'shilgan qiymat
solig’i, bojxona boji, bojxona yig’imi kiradi. Bu xarajatlar cheteldan import
qilingan tovarlarga taalluqli bo‘lib ularning summalari bojxona yuk
deklaratsiyalarida ko’rsatiladi.
30
Savdo korxonalarida tovar operatsiyalarini hujjatlashirish. Tovarlarning
sotib olinishi va kirimini hujjatlashtirish ularning yuqorida keltirilgan kelib
tushish manbalariga hamda ularni tashib keltirish transportining turiga bog’liq.
4-chizma. Tovarlarning sotilishi.
Tovarlarni jo’natishda ta’minotchilar quyidagi hujjatlarni taqdim etishlari
lozim:
-yuklash hujjatlari – bular temir yo’l nakladnoyi, tovar-transport
nakladnoyi;
-tovarlarni sifat hujjatlarini tasdiqlovchi hujjatlar – bular muvofiqlik
sertifikati, spesifikasiyalar, labaratoriya tahlili dalolatnomasi, o’lchov tahlili
dalolatnomasi, orov yorliqlari;
-hisob-kitob hujjatlari – bular belgilangan shakllarda tuzilgan schyot-
fakturalar va to’lov talabnomasi.
Tovar-moddiy boyliklarni olish uchun ishonchnomalar O'zbekiston
Respublikasi Moliya Vazirligining 2003-yil 7-maydagi 62- son bo'yrug'i bilan
tasdiqlangan «Tovar-moddiy boyliklarni olishga ishonchnomalarni berish va
ishonchnomalar bo'yicha ularning berish tartibi to'g'risida Nizom» va unga
Moliya Vazirligining 2003-yil 28- oktabrdagi 121-sonli buyrug’ bilan kiritilgan
o’zgartirishlarga muvofiq amalga oshiriladi.
Tovarlarning ombor hisobini yuritish. Savdo korxonalrida barcha moddiy-
javobgar shaxslar tovarlarning ombor hisobini yuritadilar. Ombor hisobi natural
miqdor ko’rinishda tovarlarning nomi, navi, soni va baholari bo’yicha
kartochkalarda yoki maxsus kitoblarda yuritiladi. Ushbu hisob registrlariga
9000-,,Asosiy (operatsion)faoliyatning daromadlarini
hisobga oluvchi schyotlar’’
2910-,,Ombordagi
tovarlar’’ schyoti
3010-,,Savdo
ustamasi’’ schyoti
31
yozuvlar tovarlarning kirimi va chiqimiga guvohlik beruvchi boshlang’ich
hujjatlar asosida tayyorlanadi.
Tovarlarning ombor hisobini yuritish ularni omborlarda saqlashning qabul
qilingan usullariga bog’liq. Tovarlar omborlarda, odatda, har bir kelib tushgan
Dostları ilə paylaş: |