Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

Daryo tizimi chizm asi.
egri-bugrilik koeffitsienti 
R t
bilan tavsiflanadi. Bu koeffitsient 
daryoning ayrim qismlari uchun aniqlanadi va u shu qismdagi 
daryoning xaritadan anlqlangan uzunligining (
L )
shu qismning 
boshi va oxirgi joylarining to 'g'ri chiziq bo'yicha uzunligi 
AB
ga 
nisbatidir, ya’ni:
D a r y o l a r n i n g z i c h l i g i Yer kurrasi b o'yicha bir xil 
emas. Daryo, soylarning zichligi havzaning m u h im gidrologik 
elementi bo'lib, unda oqimning tarqalishini ifodalaydi. U ialimga, 
havzani tashkil etgan jinslar xususiyatlariga va o'simlik qatlamiga 
bog'liq.
D a r y o va s o y l a r n i n g z i c h l i g i ( D ) u n i n g z i c h l i k
k o e f f i t s i e n t i bilan b e lgilanadi va m a ’lum h u d u d d a g i 
daryolar, soylar, jilg'alarning um um iy uzunligining ( £
L
) shu 
hudud maydoniga (
F)
bo'lib topiladi, y a ’ni:
D = ^ .
f
(2.23)
Iqlimi semam yerlarda va tog'li o'lkalarda daryo-soylaming zichlik 
koeffitsienti katta bo'ladi. Masalan, M D H d a daryo-soylarning 
eng zich yeri Kavkaz tog'laridir (Z>= 1,49 km /kv km ), aksincha, 
eng siyrak joyi esa O 'rta Osiyoning tekislik qismidir (Z>=0,003 
k m /k v km).
Daryo havzasi, suv ayirgichlar. 
Daryolar irm oqlardan iborat 
bo'lib, q o'shni daryo havzasidan suv ayirgich bilan ajralgan yer 
yuzasining bir qismi shu tarm oqning d a r y o h a v z a s i deb 
ataladi. Daryo havzalari bir-biridan o'lchovi va shakli bilan farq 
qiladi. U ning maydoni m u h im m orfom etrik xususiyatli bo'lib
39

---

hisoblanadi va kv km birligida o ‘lchanadi. Daryo havzasi 
maydoniningbalandlikorasidagi m u n o s a b a t i g i p s o g r a f i k e g r i
с h i z i g ‘ i deb ataladi.
Daryo havzasining maydoni havzaning m uhim gidrologik 
xususiyati bo'lib, m a ’lum darajada oqim miqdorini belgilaydi. 
Daryo havzasining maydonini kerakli aniqlikka qarab har turli 
usullar bilan aniqlash m um kin. Bu usullarga planimetrlash, 
paletka yordami, o'lchov usuli va daryo havzasini tashkil etgan 
oddiy geom etrik shakllar m aydonining yig'indisini aniqlash 
kiradi.