―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik
Yüklə 15,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
10.4-jadval
Ksilol izomerlarining ba‘zi bir xossalari Izomer 101 KPa, 0 C da qaynash harorati Kristallanish harorati, 0 C Etilbenzol 136,0 -95,0 -95,0 Paraksilol 138,3 +13,2 +13.2 Metaksilol 139,1 -47,9 -47.9 Ortoksilol 144,3 -25,2 25.2 Ularning qaynash haroratlari juda yaqin. Asosan ekstraktiv rektifikatsiya yordamida ortoksilol aralashmasini oddiy ajratib olish mumkin. Qolgan aralashmadan etilbenzolni haydash uchun yuqori aniqlikdagi distillyatsiya talab etiladi, bunda rektifikatsion kolonnada likopchalar soni 200 – 220 gacha yetadi. Para- va metaizomerlarni rektifikatsiya yo‗li bilan ajratish imkonsiz. Paraksilolning kristallanish haroratining boshqa izomerlari uchun analogik parametrlaridan farqi bu moddalarni past haroratli kristallash usuli bilan 408 samarali ajratish usulini ishlab chiqishga imkon berdi. Bundan tashqari, katalitik izomerlash yo‗li bilan ksilolning istalgan izomerlash boshqasiga shu qatori paraksilolga aylanishi mumkin. O‗tgan asrning 80-yillari boshlarida paraksilol ishlab chiqarish texnologiyasida tubdan o‗zgarishlar yuz bergan. Ajratishning past haroratli kristallash usuli o‗rniga adsorbsion usul kirib keldi. Unda molekulyar-elak effektidan foydalanilgan. Paraksilol molekulalari boshqa izomerlariga nisbatan kichik diametrga, ammo VaX turidagi seolitlar adsorbsiya bo‗shliqlari kirish oynalari diametri bilan bir xil o‗lchamga ega. Shuning uchun izomerlar aralashmasidan faqatgina paraksilol molekulalari yuqorida aytilgan adsorbentlar bo‗shliqlariga kirishi va ularda adsorbsiyalanishi mumkin. Ishlab chiqarish masshtablarida UOP firmasining ―Parex‖ deb nom olgan suyuq fazali adsorbsion texnologiyalari keng tarqalgan. Hozircha ushbu texnologiya eng samaralisi hisoblanadi. Paraksilol ishlab chiqarishni toluol va aromatiklarni С 9 + (texnologiya ―Tatorey‖) transalkillash va disproporsionlash qurilmasi bloklari tarkibiga aromatik uglevodorodlar olish blokini qo‗shish bilan ko‗paytirish mumkin. Bu jarayonning mohiyati shundaki, aromatik uglevodorodlar С 9 + va toluol yuqori harorat ta‘sirida katalizator va vodorod ishtirokida ksilol (ko‗proq paraksilolga) va benzolga aylanadi. Bundan tashqari ksilol chiqish ko‗rsatgichi 20-40% toluol va 60-80% С 9 + dan tashkil topgan xomashyolarni qayta ishlashda maksimal (70%gacha) bo‗ladi. 10.1-rasmda keltirilgan jarayonlar to‗plami paraksilol ishlab chiqarishda 1980 - 1990 yillarda shakllangan va neftni qayta ishlash zavodlarinig ko‗pchiligi hozirgi vaqtda ham ulardan foydalanadi. Faqatgina oxirgi 2-3 yillarda ―Dji-Ti-Si‖ firmasi yangicha yondashuvdan foydalanib, 10.3 rasmda prinsipial blokli sxemasi keltirilgan, benzol va paraksilol olish majmuasining yanada optimal (istiqbolli) sxemasini taklif qildi. Bunda toluolni metanol bilan alkillash (GT-Tol Alk) qurilmasi va kristallash usuli bilan paraksilolni ajratishning yangi texnologiyasi (CrystPX) eng ko‗p 409 qiziqish uyg‗otadi. GT-TolAlk jarayonida toluolni metanol bilan alkillash reaksiyasi tarkibida seolit saqlovchi katalizatorda amalga oshiriladi. Bunda suv va ksilol, asosan, paraksilol hosil bo‗ladi. Qayd etish kerakki, bu jarayonda benzol deyarli hosil bo‗lmaydi. Paraksilolni past haroratda kristallash yangi texnologiyasida ishonchli va yuqori unumdor jihozlardan foydalanish, shuningdek issiqlik va material oqimlarini optimallashtirish hisobiga qurilma ishining samaradorligini oshirishga va paraksilolni adsorbsion chiqarish qurilmasining ba‘zi ko‗rsatgichlari bo‗yicha ustunlikka erishilgan. Paraksilol ishlab chiqarish istiqbolli majmuasining qo‗shimcha afzalliklari uning moslashuvchanligida va paraksilolda olinadigan barcha komponentlarni qayta ishlash imkoniyatidadir. Katalitik kreking majmuasi ishga tushgunga qadar yuqori oktanli benzin ishlab chiqarish uchun bosh komponent - riformat (riforming katalizati) bo‗lgan. Yevropa mamlakatlarida benzinlardagi aromatik uglevodorodlar (ayniqsa benzolga) miqdoriga cheklovlar sababli, katalitik kreking majmuasi ekspluatatsiyaga tushgach riforming katalizati bir qismini barqarorlashtirish kolonnasi yon haydash ko‗rinishida chiqarish va keyingi navbatda undan ekstraksiya haydash usuli bilan benzol ajratish imkoniyati paydo bo‗ldi. Aromatiklarni ajratib olish uchun yuqori ajratuvchan Solventlarni (ekstragentlar), aromatik halqani tashkil qiluvchi molekulalararo ta‘sir kuchi noaromatik birikmalar molekulalari ta‘sir kuchidan farq qiluvchi molekulalararo o‗zaro ta‘sir kuchini qo‗llash mumkin. Ajratishning ikki usuli qo‗llaniladi: - suyuq fazada suyuqlik ekstraksiyasi (J-J) va ekstraksiya distillyatsiya (ED) 10.3- rasmda turli ko‗rinishdagi va molekulalar hajmi turli bo‗lgan uglevodorodlarni ajratishda Solventning qanday ta‘sir etishi ko‗rsatilgan. |