―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

3.9. Suv bug‗i bilan haydashning o‗ziga xosligi
Neftni haydashning sanoat qurilmalari bo‗lgan atmosferali va vakuumli 
kolonnalar pastki qismiga qo‗shimcha issiqlik berish uchun, kub qoldiqlari – 
mazut va gudronning haroratga barqarorligi past bo‗lganligi sababli, bug‗ 
muhitli isitgich yoki ―issiq oqim‖ kabi usullarni qo‗llash nomaqbul hisoblanadi. 
Shu sababli, bu kolonnalarning haydash seksiyasida talab qilingan bug‗ 
ta‘minotini hosil qilish maqsadida, shuningdek neftning past qaynovchi 
fraksiyalarini bug‗latish maqsadida amaliyotda suv bug‗ini uzatish orqali 
haydash keng qo‗llaniladi. 
Haydash seksiyasiga suv bug‗i kiritilganida bug‗larning parsial bosimi 
pasayadi va suyuqlikni xuddi qizib qolganga o‗xshab bug‗lanishga undovchi 
sharoit hosil bo‗ladi (ya‘ni suv bug‗i ishi vakuumga o‗xshash). Bunda, 
bug‗larning bug‗lanishi uchun kerak bo‗ladigan issiqlik suyuqlikning o‗zidan 
olinadi va bu orqali u soviydi. Suyuqlikning suv bug‗i yordamida hosil qilingan 
bug‗lanishi, qachonki haroratni tushirishda suyuqlik bug‗lari tarangligi parsial 
bosimga teng darajaga tushganda to‗xtaydi. Shunday qilib, kontaktning har bir 
nazariy bosqichida ushbu sharoitga mos fazalar muvozanati o‗rnatiladi. 
Haydash seksiyasi va bug‗latish kolonnasida suv bug‗i uzatish bilan 
kechadigan haydashga o‗xshash mexanizmni ko‗rib chiqamiz. 
Kolonna pastki qismidan berilgan suv bug‗i suyuqlik (kub qoldig‗i yoki 
yon haydash) ni bug‗latishda hosil bo‗lgan bug‗lar bilan birga yuqoriga 
ko‗tariladi, yuqorida joylashgan likopchalarda oqib tushayotgan suyuqlik bilan 
kontaktga kirishadi. Likopchadan likopchaga oqib tushuvchi suyuqlikda issiqlik 
va massa almashinuvi natijasida, yuqoridan pastga qarab yo‗nalishda past 

---

158 
qaynovchi komponentlar konsentratsiyasi kamayadi. Shu yo‗nalishda 
suyuqlikning bir qismi bug‗lanishi natijasida likopchalarda harorat ham kamayib 
boradi. Shu bilan birga, qanchalik ko‗p miqdorda suv bug‗i va ularning 
parametrlari (harorat va bosim) past qilib uzatilsa, shunchalik kub suyuqligi 
ko‗proq past haroratgacha sovutiladi. Rektifikatsiya va suv bug‗ining bug‗latish 
ishi samarasi har keyingi likopchada shunday ko‗rinishda pasayib boradi. 
Shunday ekan, bug‗latish likopchalari sonini va suv bug‗i sarfini ma‘lum 
chegaragacha oshirish maqsadga muvofiqdir. Qizdirilgan suv bug‗ining 
bug‗latishga eng ko‗p samarali ta‘siri, uning sarfi dastlabki xomashyo 
massasining 1,5... 2,0% ga teng bo‗lganda namoyon bo‗ladi. Neftni haydash 
qurilmalari atmosferali kolonnalarida suv bug‗i umumiy sarfi 1,2 - 3,5 ni, 
mazutni haydash vakuumli kolonnalarida esa haydaladigan xomashyo 
massasining 5.8% ni tashkil etadi. 
Bug‗latuvchi agent sifatida suv bug‗ini qo‗llashning quyidagi 
kamchiliklarini ko‗rsatish lozim: 
haydash va kondensatsiyalashga energiya (issiqlik va sovuqlik) sarfining 
oshishi; 
bug‗ bo‗yicha kolonna yuklamasining oshishi apparat diametrini 
oshirishni va likopchalar orasidan suyuqlikni olishga olib keladi; 
issiqlik 
almashgichlarda 
issiqlik 
regeneratsiyasi 
sharoitining 
yomonlashuvi; 
kolonna va boshqa apparatlarda qarshilik va bosimning oshishi; 
neft mahsulotlarining suvlanishi va ularni quritishga ehtiyoj paydo 
bulishi; 
neft apparaturalarida korroziyaning kuchayishi va ko‗p miqdorda 
ifloslangan oqova suvlarning paydo bo‗lishi. 
Shu tufayli oxirgi yillarda butun jahon neftni qayta ishlash sohasida suv 
bug‗ini qo‗llashni kamaytirish va quruq haydash texnologiyasi qurilmalariga 
o‗tishga jiddiy intilish yuzaga kelgan. 

---

159