7-mavzu: qushlar (aves) sinfining umumiy tavsifi (2 soat) Reja

5-MAVZU: Tog`ayli baliqlar sinfi. Akulaning tashqi va ichki tuzilishi 
 
Darsning maqsadi:
Akulaning morfo-anatomik tuzilishini o’rganish bilan tog’ayli 
baliqlar bo’yicha bilimlarni mustahkamlash. 
 
Mavzu bo’yicha umumiy ma’lumotlar. 
Tog’ayli baliqlar baliqlar katta sinfi ichida eng qadimgilaridan hisoblanadi. Baliqlar ichida 
eng primitiv bo’lgan bu baliqlarga akulalar, skatlar va o’ziga xos ximeralar kiradi. Bularning 
hammasi tubandagi primitiv belgilari bilan xarakterlanadi: terisi yo plakoid tangachalar bilan 
qoplangan, yoki yalang’och bo’ladi (ximeralar va ba’zi bir skatlar), jabra yoriqlari 
minogalardagidek tashqariga ochiladi, faqat ximeralarda jabra yoriqlarini berkitadigan teri 
pardalar bo’ladi. Skeletlari faqat tog’aydan iborat bo’lib, unda suyak yo’q (biroq skeletiga ohak 
singgan bo’lishi mumkin), toq suzgich qanotlari bilan juft suzgich qanotlarining distal qismini 
elastik («shox moddali») shu’lalar tutib turadi, odatda, gavda sirtigacha chiqadigan keng jabraaro 
to’siqlar bo’ladi, havo pufakchalari va o’pkalari yo’q. Juft suzgich qanotlari gorizontal xolda 
joylashgan. Kloakasi bor. Shunga o’xshash bu baliqlarning tuzilishida ko’riladigan tubandagi 
progressiv xususiyatlar ham xarakterli belgilar qatoriga kiradi: bosh. miyasining oldingi miya 
yarim shari juda kuchli takomil etgan (baliqlar uchun) bo’ladi, erkaklarida qorin suzgich 
qanotlarining bir qismi o’zgarib, o’ziga xos kopulyativ organga aylanadi, urug’lanish hodisasi ichki 
bo’lib, urg’ochilari yo qattiq shoxsimon parda bilan o’ralgan katta tuxum qo’yadi, yo bo’lmasa, 
rivojlanishi bachadonda o’tadigan tirik bola tug’adi. 
Tuxum qo’yuvchilarda tuxumlarining rivojlanishi 4-14 oy, tirik tug’uvchilarda esa 6-9 oy 
davom etadi. 
Tog’ayli baliqlar turlari orasida uzunligi 15 sm keladigan ba’zi skatlar bilan bir qatorda 
15 m va hatto 20 m gacha boradigan kitsimon akulalar bor. Tog’ayli baliqlar Kaspiy dengizidan 
tashqari barcha okean va dengizlarda uchraydi. Tog’ayli baliqlar mezozoyning o’rtalarida juda 
keng tarqalgan va xilma-xil bo’lgan. Mezozoyning keyingi davrlaridan boshlab tabiiy tanlanish 
jarayonida ularni o’rnini suyakli baliqlar egallay boshlagan. 
Tog’ayli baliqlar dunyo miqyosida ovlanadigan baliqlarning 1,5-2% ini tashkil etadi. 
Avstraliya va Yaponiyada ko’pchilik tog’ayli baliqlar ozuqa sifatida ishlatiladi. Akulaning 
jigaridan vitamin «A» ga boy bo’lgan baliq yog’i olinadi. Bulardan tashqari, akula va skatlarning 
terisidan poyabzal va galanteriya mahsulotlari tayyorlanadi.