Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik
Yüklə 39,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
TAALLUQLILIGINI ANIQLASH
1-§. Guruhiy taalluqlilikni aniqlash asoslari Sud-ballistik ekspertizalariga tadqiqot uchun taqdim etiladigan o‘qotar qurollar va ularga o‘xshash boshqa qurilma hamda moslamalarning guruhiy taalluqliligi deyilganda, quyidagilar tushuniladi: — qo‘lbola va zavodda yasalgan standart qurilma va moslama- larning o‘qotar qurollar turkumiga tegishliligi; — o‘zgartirilgan, ba’zida, standart otuvchi qurilmalarni o‘qotar qurollarning muayyan turlariga tegishliligi; — standart yoki o‘zgartirilgan o‘qotar qurollarning aniq rusumdagi o‘qotar qurollar turkumiga tegishliligi. Tadqiq etilayotgan obyektlar (qurolga o‘xshash buyumlar, otuvchi moslama va mahsulotlar)ni guruhiy taalluqliligini aniqlashning asosi bo‘lib, o‘qotar qurolning tushunchasi va uning tasniflanishi, shuningdek, qurolning sifatga oid tavsiflari tizimi xizmat qiladi. Standart o‘qotar qurolning sifatga oid tavsiflari . Qurolsoz – mutaxassislar standart jangovar o‘qotar qurollar (bunday qurollar sirasiga artilleriya qurollari ham, qo‘l o‘qotar qurollari ham kiradi) ega bo‘lishi lozim bo‘lgan uchta sifatga oid tavsiflarni – ballistik, manyovr qilish va ishlashining ishonchliligini ta’minlovchi xususiyatini alohida ajratib ko‘rsatadilar: Ballistik xarakteristikalar: — o‘q otishning aniqligi va g‘ujligi; — snaryad uchishining boshlang‘ich tezligi va kinetik energiyasi; — turli maqsad uchun mo‘ljallangan snaryadlarning nishonga nisbatan kerakli ta’siri — teshib o‘tuvchi va to‘xtatuvchi ta’siri, shikast yetkazuvchi ta’siri. Manyovr qilishga oid tavsiflari: — qurolning og‘irligi, uning o‘lchami va shakli; — qurol bilan ishlashning qulayligi; — qurolni olib yurish (safda yurganda, marsh davomida va jangda ko‘tarib yurish yoki tashish) uchun qulayligi; — birorta joy hududida ishlatish va niqoblash (yashirish)ning qulayligi; — o‘t ochishning qulayligi — tez o‘q otish va bir nishondan, o‘qotar qurolga nisbatan turlicha joylashgan boshqa nishonga tez yo‘naltirish. 88 O‘qotar qurolning ishlashiga doir ishonchliligini ta’minlovchi tavsiflari: — tarkibiy qismlarining yetarlicha mustahkamligi; — o‘q otish jarayonida nisbiy xavfsizligi; — hech qanday buzilish va ushlanishlarsiz ishlashi; — qurol bilan ishlashning oddiyligi; — qurol bilan ishlash va ishlashga o‘rganishning osonligi. Harbiy qurollarning sanab o‘tilgan ushbu tavsiflari va xususiyatlari, tekshirilayotgan otuvchi qurilma va moslamalarning guruhiy taalluq- liligini aniqlash bo‘yicha ekspertiza vazifalarini hal etishda katta ahamiyat kasb etadi. Tekshirilayotgan obyektlarning o‘qotar qurollar turkumiga tegishliligi mezonlari . Qurolsoz–ixtirochilar standart o‘qotar qurollarning juda ko‘plab rusum va namunalarini yaratadilar. Ekspert–kriminalistlar ham juda ko‘plab turdagi otuvchi moslamalar, shuningdek, qo‘lbola usulda yasalgan moslamalarning tadqiqotlarini o‘tkazadilar. Shuning uchun qurolsoz–ixtirochilar hamda ekspert–kriminalistlar tomonidan otuvchi moslamalarning sifatiga qo‘yiladigan talablar har doim ham o‘zaro mos kelavermaydi. Tadqiq etilayotgan obyektlar (qurolga o‘xshash buyumlar, otuvchi moslama va mahsulotlar)ning o‘qotar qurolga tegishliligini aniqlashda, ekspert, o‘qotar qurol tushunchasi hamda qurolning mo‘ljallangan maqsadi va undan otilgan snaryadlarning shikast yetkazuvchi ta’sirining energiyasi, shuningdek, qurolning tuzilishidagi asosiy belgilari belgilanadigan mezonlarga asoslanishi lozim. Qurolning morfologik (statik) va funksional (dinamik) belgilari o‘zaro uzviy bog‘liqdir. Xususan, birorta obyektning o‘qotar qurolga tegishliligini aniqlashda, ushbu qurol qismlarining mustahkamlik darajasini hamda ushbu quroldan otilgan snaryadning, kerakli zarar yetkazishi uchun zarur bo‘lgan boshlang‘ich tezligini ham aniqlash mumkin. Tadqiq etilayotgan obyektlar (qurolga o‘xshash buyumlar, otuvchi moslama va mahsulotlar)ning o‘qotar qurollar turkumiga (o‘qotar qurolga) taalluqliligini aniqlashda quyidagi mezonlar hisobga olinadi: 1. Qurol — o‘zining uchish yo‘nalishida turgan (duch kelgan) to‘siqlar (nishonlar, obyektlar)ga, ushbu yo‘nalishdagi harakat tezligi kattaligiga ko‘paytirilgan og‘irligi bilan ta’sir qiluvchi snaryadlar, ya’ni nisbatan unchalik katta bo‘lmagan qattiq jismlarni otish uchun 89 mo‘ljallangan mexanizm. Binobarin, qurol o‘zidan otilgan snaryadga yo‘nalish berish uchun xizmat qiladigan maxsus tarkibiy qismi — to‘g‘ri shaklli otuvchi stvolining mavjudligi bilan tavsiflanadi. 2. Qurol — snaryadlarni, portlovchi moddalarning yonishidan hosil bo‘lgan gazlarning kengayishi yordamida otish (uloqtirish) mexa- nizmidir. Demak, qurol uchun quyidagilar xosdir: — o‘q otilish vaqtida, o‘qning uchib chiqish yo‘nalishiga qarama– qarshi tomoni maxsus moslama (zatvor, stvol kanalining orqa qismi, kolodkaning qalqonchasi) bilan mahkam berkitilgan, portlovchi moddani saqlash va yonish kamerasi — stvol kanali yoki stvoldan alohida bo‘lgan maxsus qism; — orqaga «tepmaydigan» qurollar va unga o‘xshash moslamalarning yo‘naltiruvchi stvollaridagi ikki tomoni ochiq kanal yoki reaktiv snaryadlardagi zarad joylashadigan maxsus qism — zarad bo‘limi. 3. Qurol — snaryadlarni portlovchi moddalarning detonatsiyalanishi (ko‘zg‘alishi) va yonishi natijasida otish (uloqtirish) mexanizmi. Shuning uchun, qurolning yo‘naltiruvchi tarkibiy qismidagi zarad kamerasida, portlovchi moddalarning detonatsiyalanishi uchun mo‘ljallangan quyidagi moslama bo‘lishi zarur: — og‘zidan o‘qlanuvchi qurol stvolining orqa qismida yondiruvchi tuynuk (ayrim qurollarda maxsus moslamali); — uruvchi boyokli yoki urgichli maxsus mexanik qurilma yoki moslama. 4. Qurol — nishonni shikastlash uchun mo‘ljallangan mexanizm, ya’ni, portlovchi moddalarning yonishi natijasida yetarlicha boshlang‘ich tezlik beriladigan snaryadlar bilan turli jarohatlar yetkazuvchi mexanizm. Demak, qurol mos holda tur va kalibrga ega bo‘lgan standart otuvchi qurilma uchun mo‘ljallangan, minimal quvvatga ega bo‘lgan patronning snaryadi va jangovar zarad (portlovchi modda — porox)ni joylashtirish uchun zarad kamerasi hamda stvol kanalining o‘lchamlari bilan tavsiflanadi. 5. Qurol — yetarlicha mustahkamlik darajasiga va xavfsizlik hamda hech qanday buzilish va ushlanishlarsiz ishlash qobiliyatiga ega bo‘lgan ko‘p marta ishlatishga mo‘ljallangan mexanizm. Shuning uchun, qurol stvol kanali va zarad kamerasi devorlarining parametrlari, shuningdek, yopish mexanizmining o‘ziga xos xususiyatlari bilan tavsiflanadi. Yüklə 39,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|