E nuritdinov odam fiziologiyasi

Limfotsitlar 
ham donasiz leykotsitlarga kiradi. Ular yirik yadroli, kichkina 
hujayralar bo'lib, ularning yadrosini donasiz sitoplazmaning yupqa qavati o'rab turadi. 
Limfotsitlar barcha leykotsitlarning 20-40 % ni tashkil etib, asosan limfa 
tugunlarida, taloqda, ayrisimon bez (timus)da va shilliq pardalarda rivojlanadi. Bu 
hujayralar yallig'lanishdan keyingi tiklanish (reperativ) jarayonlarda qatnashadi. 

---

21 
Odam qonida bir necha xil limfotsitlar uchraydi. Ular ko'mikdagi limfoid 
hujayralardan rivojlanib, qon orqali o'zlari yetiladigan to'qimalarga yetkaziladi. 
Limfotsitlarning bir qismi ayrisimon bezda (timusda) joylashib, ko'paya boshlaydi. 
Timusda 
yetilgan 
limfotsitlar 
T-limfotsitlar 
deb 
ataladi. 
ular 
qondagi 
limfositlarning 60% ni tashkil qiladi. T-limfotsitlar o'z navbatida T-killerlar va 
T-xelperlarga bo'linadi. T-killerlar «qotil» hujayralar ham deyiiadi. 
Oxirgi ma'lumotlarga ko'ra odam organizmi fagositoz yo'li bilangina emas, balki 
gumoral omillar yordami bilan, ya'ni mikroblarni va ularning hayot faoliyati 
natijasida 
vujudga 
keladigan 
mahsulotlarni 
zararsizlantiruvchi 
moddalarni 
hujayralarda hosil qilish yo'li bilan infeksiyalardan saqlanadi. 
Masalan, mikroblar qo'zg'aydigan ba'zi kasalliklarda (yuqumli kasalliklarda) 
organizm bakteriya zaharlari-toksinlarini biriktirish yo'li bilan zararsizlantiruvchi-
antitoksinlar ishlab chiqaradi. Qonga toksinlar qayta-qayta yuborilgandan so'ng 
organizmda tegishli antitoksinlar to'planadi, bunday qon zardobi kasalliklarni 
davolash maqsadida ishlatiladi. 
Leykotsitlarning ayrim turlari o'rtasidagi nisbati leykotsitar formula deb 
ataladi (3-jadval).Leykotsitar formulani aniqlash klinikada katta ahamiyatga 
egadir. Muayyan kasalliklarda leykotsitlarning ayrim turlari o'rtasidagi nisbat 
xarakterli ravishda o'zgaradi. Masalan, ba'zi bir kasalliklarda, jumladan gijja 
kasalliklarida eozinofillar miqdori oshib ketadi. Organizmda yallig'lanish jarayoni 
bo'lsa neytrofillar ko'payib ketadi. Anginaning ba'zi o'smalari paydo bo'lganda 
yosh leykotsitlar ko'payib ketadi. Shunga qaramay, kasallikr.i oxirigacha aniqlash 
uchun albatta leykotsitar formulaning o'zini aniqlash kamlik qiladi. 
Trombotsitlar (qon plastinkalari) suyaklarning ko'mik qismida va taloqda 
hosil bo'Iadi. Odam trombotsitlarining asosiy vazifasi qonning ivishini 
ta'minlashdan iborat. Ular soni kamayganda qonning ivish xossasi buziladi. Bunday 
odam jarohatlanishi juda xavfli, chunki qon oqishini to'xtatish qiyin bo'Iadi. 
Salgina urilish, turtinish natijasida badanda ko'karish (qon quyilish) yuzaga 
keladi, o'z-o'zidan burundan qon kelishi mumkin. 
Trombotsitlarning deametri 1-4 mkm, dumaloq shakldagi plazmatik tuzilmalardir. 
Odam va sut emizuvchilarning qon plastinkalari yadrosiz, shuning uchun 
ko'pchilik tadqiqotchilar qon plastinkalarini hujayrasiz 
tuzilmalar deb 
hisoblashadi. Odamnirig 1 mm qonida 200-400 ming trombosit bor. Bu miqdor 
kecha-kunduz davomida ancha o'zgarib turishi mumkin. Periferik qonda kunduzi 
ko'proq, kechasi kamroq bo'Iadi. Bu jismoniy mashqlar mehnat va dam olish 
rejimiga bog'liq. Masalan, og'ir jismoniy ishdan so'ng odamning qon plastinkalari 
3-5 baravar ko'payib ketadi. Qon plastinkalari 8 kun davomida yettshib oladi. Qon 
tomirlaridan chiqqan qondagi qon plastinkalari tez parchalanib, 5-11 kunda 
yangilanib turadi. Ba'zi bir ma'lumotlarga ko'ra ular 2-5 kun yashaydi. 
Odam uzoq vaqt davomida kam va sifatsiz ovqatlansa, bir necha kun, hafta 
davomida og'ir jismoniy mehnatdan charchasa, surunkali uzoq davom etuvchi 
kasalliklarda trombotsitlarning soni kamayadi. Bu esa organizmning nihoyatda 
kuchsizlanganidan dalolat beradi. 
Trombotsit tarkibida serotonin moddasi bo'lib, u qon tomirlarini toraytirish va 
qon ketgan vaqtda uning ivishini tezlashtirish xossasiga ega.