E nuritdinov odam fiziologiyasi

Oqsillar almashinuvi 
Oqsillar yoki proteinlar aminokislotalar polimerlari bo'lgan yuqori molekulali 
azotli or-ganik moddalar hisoblanadi,ular barcha tirik organizmlarning va hayotiy 
jarayonlarning asosiy tarkibiy qismidir. 
Oqsillar 
eng 
murakkab 
kimyoviy 
birikmalar 
bo'lib,20 
turli 
aminokislotalarning 
turli 
kombinatsiyalaridan tarkib topgan. Oqsillar biosintezi nuklein kislotalarning bevosita 
yo'nal-tirovchi ishtirokida ro'y beradi,nuklein kislotalar ayrim aminokislotalardan 
oqsil molekulasini yig'adigan «o'choq» vazifasini o'tovchi qolib, andozaga o'xshaydi. 
Oqsillar organizmda quyidagi funksiyalarni bajaradi: 
1.Tuzilmaviy yoki plastik funksiya.Oqsillar hujayra yoki hujayralararo 
tuzilmalarning asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi.Ularning biosintezi 
organizmning o'sishi va rivojlanishi jarayo-nida muhim rol o'ynaydi. 
2.Katalitik 
yoki 
fermentativ 
ftinksiya.Oqsillar 
organizmda 
kimyoviy 
reaksiyalarni tezlashtiradi. Hozirgi kunda aniqlangan hamma fermentlar oqsil tabiatli 
moddalar hisoblanadi.Organizmda moddalarning almashinuvi oqsil fcrmentlarning 
faolligiga bog'liq. 
3.Himoyalochi funksiya.Odam organizmiga kirayotgan begona oqsillarga 
(masalan, bakteriya-larga) javoban oqsillardan immun tana (antitela) lar hosil 
bo'ladi. 
... 
4.Tashuvchi funksiya.Organizmda ko'p moddalarni tashilishida oqsillar maxsus 
rol o'ynaydi. Hujayra va to'qimalar uchun zaruriy modda kisiorodni ularga yetkazib 
berishi va organizmdan karbonat angidrid gazini tashqariga chiqarish murakkab 
oqsillar-gemoglobin orqali va yog'-larning tashilishi lipoproteidlar orqali amalga 
oshiriladi. 
5.Qisqaruv funksiya.Mushak qisqarishi darayonida miozin va aktin oqsillari 
ishtirpk etadi. 
6.Boshqaruv funksiya.Biologik reaksiyalarning doimiyligini saqlab turishda 
oqsillarning ahami-yati juda katta.Bu jarayon oqsilli tabiatli turli regulator gormonlar 
tufayli amalga oshiriladi: 
7.Energetik funksiya.Oqsillar organizmning turli tuzilmalarini energiya bilan

---

90 
ta'minlab turadi. 
Organizmda proteinlar,karbonsuvlar va yog'larning parchalanishi oqsil-
fermentlar tufayli amalga oshiriladi.1 g oqsil parchalanganda, 4,0 kkal energiya 
hosil bo'ladi. 
Tanada doimo oqsil parchalanish jarayonlari va oqsillarning sintezi 
kuzatiladi.Yangi oq-sil sintezining yagona manbai ovqat tarkibidagi oqsillar 
bo'lib,tananing oqsil almashinuvi oqsilli oziqlanishga mustahkam bog'liqdir.Odam 
jigarida har kuni 25 g miqdorda, plazmada 20 g va gemoglobin tarkibida 8 g 
miqdorda yangi oqsil hosil bo'ladi.Turli xil sharoitlarda katta kishi ta-nasida har kuni 
400 g gacha yangi oqsil mahsulotlari hosil bo'ladi va shuncha miqdorda parcha-lanib 
turadi.Oqsil almashinuvining tezligi shu bilan xarakterlanadiki, masalan, jigar 
tarkibidagi oqsilning yarmi 5-7 kun davomida tamoman yangi oqsil bilan 
almashinadi. 
Doimiy ravishda tana tarkibidagi oqsillarni parchalanish jarayonlari yuz 
berib,u amino-kislotalargacha boradi.Shu bilan birgalikda tanaga ovqat bilan kirgan 
oqsillarning aminokislota-lari tushadi (ichakdan so'riladi). Shunday qilib,ekzogen va 
endogen 
tabiatli 
aminokislotalardan 
iborat 
bo'lgan.aralashma 
faza 
hosil 
bo'ladi.Aralashma faza hujayra ichida va hujayra tashqarisi-dagi suyuqlikda 
uchraydi.Uning tarkibidagi aminokislotalarning bir qismi yangi to'qima oqsil-larining 
sintezi uchun sarflanadi, bir qismi esa purinli va fosfatidli asoslarni hosil qilish uchun 
sarflanadi va nihoyat aminokislotalarning bir qismi oksidlanadi yoki lipidlar va 
uglevodlar al-mashinuvi uchun sarflanadi.Dezaminlanish natijasida ajralgan 
aminoguruhlar tanadan siydik bilan ammiak va siydikchil holida chiqarib yuboriladi.