R. D. Dusmuratov, A. S. Boltayev moliyaviy tahlil
Asosiy vositalardan foydalanish samaradorligining tahlili
Yüklə 5,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7.8-jadval Asosiy vositalar samaradorligini ifodalovchi ko‘rsatkichlar va ularni aniqlash tartibi
|
7.5. Asosiy vositalardan foydalanish samaradorligining tahlili
Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning asosiy vositalar bilan ta’minlanganlik darajasi ularni samaradorlik ko‘rsatkichlarini o‘rganish asosida to‘ldiriladi. Bu xo‘jalik faoliyati mavjud asosiy vositalarga faqat miqdor ko‘rsatkichlar bilan emas, balki uning sifat ko‘rsatkichlarini ham o‘rganish asosida baho beriladi. Chunki, xo‘jalik yurituvchi subyekt asosiy vositalar bilan yetarli darajada ta’minlangan bo‘lsada, biroq ulardan samarali foydalanilmasa, albatta uning xo‘jalik faoliyati samaradorligi pasayishiga olib keladi. Shu bois, asosiy vositalardan foydalanish 179 samaradorligi darajasini o‘rganish asosida mavjud imkoniyatlarni aniqlash moliyaviy tahlilda muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Asosiy vositalar samaradorligini ifodalovchi ko‘rsatkichlar sifatida asosiy vositalar rentabelligi, fond qaytimi, fond sig‘imi kabi ko‘rsatkichlar o‘rganiladi. Mazkur ko‘rsatkichlar va ularni aniqlash tartibi quyidagi jadvalda keltirilgan (7.8-jadval). 7.8-jadval Asosiy vositalar samaradorligini ifodalovchi ko‘rsatkichlar va ularni aniqlash tartibi № Ko‘rsatkichlar Aniqlash tartibi Izoh 1 Fond qaytimi (FQ) FQ = YaM / AV Bu yerda: YaM – yalpi mahsulot, AV – asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymati Bu ko‘rsatkich bir so‘mlik asosiy vositalar hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini bildiradi 2 Fond sig‘imi (FS) FS = AV / YaM Bu yerda: YaM – yalpi mahsulot, AV – asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymati Bu ko‘rsatkich bir so‘mlik yalpi mahsulot hajmiga to‘g‘ri keladigan asosiy vositalar qiymatini ifodalaydi 3 Asosiy vositalar daromadliligi (AD) AD = SST / AV Bu yerda: SST – mahsulot (ish, xizmat) sotishdan olingan sof tushum, AV – asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymati Bu ko‘rsatkich bir so‘mlik asosiy vositalar hisobiga olingan sof tushum summasini bildiradi 4 Asosiy vositalar rentabelligi (AR) AR = SF / AV Bu yerda: SF – sof foyda, AV – asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymati Bu ko‘rsatkich bir so‘mlik asosiy vositalar hisobiga olingan foyda summasini bildiradi Moliyaviy tahlilda asosiy vositalardan foydalanish samaradorligi ifodalovchi ko‘rsatkichlar tahlili ularning har bir turi bo‘yicha hisobot yilidagi ko‘rsatkichini o‘tgan yildagi ko‘rsatkichiga solishtirib o‘zgarishini aniqlab o‘rganishdan boshlanadi. Xususan, mazkur ko‘rsatkichlarni “Sharq” fermer xo‘jaligi misolida tahlil qilib o‘rganganimizda quyidagi ma’lumotlarga ega bo‘lindi (7.9-jadval). 7.9-jadvalda “Sharq” fermer xo‘jaligida asosiy vositalardan foydalanish samaradorligini ifodalovchi ko‘rsatkichlar tahlili keltirilgan. Unga ko‘ra fermer xo‘jaligida fond qaytimi o‘tgan yili 9,4 ming so‘mni tashkil etgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich hisobot yilida 8,1 ming so‘mga teng bo‘lgan. Demak, hisobot yilida o‘tgan yilga nisbatan fond qaytimi darajasi, ya’ni 1000 so‘mlik asosiy vosita hisobiga yetishtirilgan yalpi mahsulot hajmi 1,3 ming so‘mga yoki 14 foizga |