shahavoti nafsoniya deb aytamiz. Shahavot - xohishlar, orzular
degani. Nafs ichkaridan xohishlar hosil qiladi va aytadi: «Voy, och qoldim, voy,
suvsadim! Voy, dam olishni xohlayman, uxlamoqchiman!..» va hokazo shunga o’xshash
orzular.
To’g’ri, bu istaklar tabiiy ehtiyojdir. Parvardigorimiz hech bir narsani o’rinsiz
yaratmagan. Parvardigorimiz bularning vujudda bo’lishini xohlab yaratgan ekan,
hikmatdan xoli emas, albatta, bir ma’noga ega... Rabbimizning hikmatsiz biror ishi yo’q.
Inson o’z-o’zini nazorat qilmog’i lozim! Inson vujudining nazoratchisi bu - nafs. Insonga
vujudining ehtiyojini bildirish jihatidan u lozimdir. Ammo bu nafsni o’z holiga tashlab
qo’yilsa, haddidan oshib ketadi. Ya’ni shahavoti nafsoniya - nafs orzularining chegarasi
bo’lmaydi, davom etib ketaveradi. Chegaradan chiqib ketganidan keyin insonni
gunohlarga boshlaydi. Masalan, o’g’irlik qildiradi, birovning nomusiga ko’z olaytiradi,
tanballikka da’vat etadi, ko’p uxlashga giriftor qiladi, boshqalar ishlasin, men tekinga
yashayman, deb vasvasaga soladi va shunga o’xshash boshqa gunoh ishlarga chorlaydi.
Nafsning ushbu holatiga
nafsi ammora deb ataladi. U shunday nafski, insonlarni
yomonlikka amr qiladi... Inson nafsi tarbiyalanmadimi, u albatta, razolatga boshlaydi,
jaholatga buyuradi. Yusuf surasida:
«Chunki nafs – agar Parvardigorimning O’zi rahm qilmasa – albatta barcha yomonliklarga buyurguvchidir», degan oyat bor.
Nafsning haddan oshib ketayotgan orzularini to’xtatish lozim! Kim to’xtatadi? Bolani
otasi to’xtatadi: «Futbol o’ynama! Kinoga borma! O’tir, darsingni qil! Tur, uxlama!.. Uy
vazifasini bajar, keyin tashqariga chiqib o’yna!» va shunga o’xshash. Kimdir uni
boshqarib turadi.
Xo’p, bola ulg’ayib kuchli-quvvatli yigit bo’ldi, o’z-o’ziga buyruq beradigan bo’lib qolgan
bo’lsa, uni kim idora etadi?.. U insonning nafsini kim boshqaradi, tarbiya qiladi?
Insonning nafsi tarbiyaga muhtoj! Agar nafs tarbiya qilinsa, inson najot topadi. Qaysi
dalilga ko’ra, qaysi hujjatga ko’ra qutuladi? Alloh taolo bunga javoban Qur’oni karimda
shunday buyuradi: