İkt-baza bilikləri

Türkiy
ə və İran Arasında Gələn Mübarizə və Sülh
XVIII 
əsrin əvvəllərində Osmanlı İmperiyası ilə İran Şahı II Təhmasib arasında baş 
ver
ən mübarizə və sülh hadisələri, Qafqaz regionunun siyasi və ərazi baxımından 
d
əyişkən bir dövrdə olduğunu vurğulayır. II Təhmasibin, strateji maraqlarını təmin 
etm
ək məqsədi ilə Osmanlı Sultanına rəsmi səfir göndərməsi, diplomatiya 
sah
əsindəki inkişafların bir nümunəsidir. Bu diplomatiya siyasəti, strateji əhəmiyyətə 
sahib olan 
ərazilərin, xüsusilə İrəvan, Gəncə, və Tiflisin geri qaytarılması məqsədilə 
g
ərçəkləşmişdir. 
Nadirqulu xanın Marağada qələbə qazanması və Teymur paşanın dəstələrini 
m
əğlub etməsi, Qafqaz bölgəsində siyasi baxımdan mühüm bir dövranın 
başlamasına səbəb oldu. Nadirqulu xanın bu qələbəsi, onun hərbi bacarığını və 
siyasi t
əcrübəsini vurğulayır. Teymur paşanın dəstələrinin məğlub edilməsi, 
Nadirqulu xanın hüquqi bacarıqlarının və qoşunun effektivliyinin bir təzahürü olaraq 
qiym
ətləndirilir. 
II T
əhmasibin mübarizədə məğlubiyyətə uğraması və İrəvan, Gəncə, Tiflis kimi 
ərazilərin itirilməsi, İran Şahının güclü Osmanlı türkləri qarşısında müstəqil 
ərazilərini qoruyabiləcək qüvvəyə malik olmamasını nümayiş etdirir. Bu məğlubiyyət, 
Osmanlı İmperiyasının bölgədəki nüfuzunun artmasına səbəb oldu və Osmanlılar 
üçün strateji bir üstünlük yaratdı. İrəvan, Gəncə, və Tiflisin itirilməsi, Qafqaz 
regionunun siyasi v
ə mülki strukturunda dəyişikliklər yarataraq, İranın bölgədəki 
nüfuzunun z
əifləməsinə səbəb oldu. 
Nadirgulu Xanın Başqa Şəhərləri Azad Etmsi və Təhlükəli Geri Qayıtmağı
Nadirgulu xanın Azərbaycanın dövlət siyasi məkanında böyük bir rol oynadığı XVIII 
əsrin ortalarında, öz qoşunu ilə göstərdiyi dörd rəngli əməliyyatlar, onun 
Az
ərbaycanın daxilindəki siyasi və ictimai mühitin formalaşmasında təsirli bir təkan 
salmasına səbəb oldu. Nadirgulu xanın, başqa şəhərləri azad etməsi, Azərbaycan 
v
ə ətraf bölgələrdə siyasi stabilliyi təmin etmək üçün girişdiyi strateji hərəkətdir. Bu, 
onun güclü ordu v
ə effektiv taktika bilikləri ilə eyni zamanda ictimaiyyətin dəstəyini 
qazanmasını simvolizə edir. 
1730-cu ild
ə Marağa qələbə qazandıqdan sonra Nadirgulu xan, Azərbaycanın digər 
bölg
ələrini azad etmək üçün cəsarətlə hərəkət etdi. İlk olaraq, Ərdəbil şəhərini və 
daha sonra T
əbrizi türklərdən azad etməsi, onun hüquqi bacarıqlarını, strategik 
düşünmə bacarığını və ictimaiyyətin dəstəyini sadiqliklə ortaya qoyur. Bu qələbələr, 
Nadirgulu xanın Azərbaycanın müstəqil siyasi varlığını qorumağa və qaldırmağa 
olan q
ərarlılığını nümayiş etdirir. 
Lakin, Nadirgulu xanın başqa şəhərləri azad etməkdəki müstəqil addımları ona 
t
əhlükəli geri qayıtmağa nail etdi. İranın daxilində baş verən iç çatışmalar və ictimai 
böhranlar, Nadirgulu xanın azad etdiyi ərazilərdə siyasi stabilliyi təmin etməyə nail 
olmasını çətinləşdirdi.

---

H
əm də, o, Azərbaycan və ətraf ərazilərdə müstəqil ordu qurmağa nail oldu, lakin bu 
addımı onu içərisində ərazinin idarə olunması üçün daha çox siyasi və hərbi güc 
qurmağa məcbur etdi. 
Bu 
ətraflı baxış, Nadirgulu xanın strateji iradələri və onun müstəqil siyasi varlığını 
t
əmin etməyə olan nailiyyətinin əsaslı bir təhlilinə imkan verir. O, başqa şəhərləri 
azad etm
əklə Azərbaycanın siyasi xəritəsini dəyişdirir, lakin bu addımı ona 
daxilind
əki ictimai və siyasi münaqişələrlə başa çıxmağa çalışmağa məcbur edir. 
Nadirgulu xanın bu strateji hərəkətləri, onun Azərbaycanın siyasi tarixində müstəqil 
bir f
əallığın təməl qoyucusu kimi anılmasına səbəb olur. 
Nadirgulu xanın Azərbaycanın ərazisindəki türk qoşunlarını məğlubiyyətə uğratması 
v
ə əsas şəhərləri, Ərdəbili və Təbrizi azad etməsi, XVIII əsrin ortalarında bölgədəki 
siyasi v
ə hərbi baxımdan dəyişikliklərin bir nümunəsidir. Nadirgulu xanın strategik 
bacarığı və taktiki sərvəti, bu bölgədəki tarixi səhnədə türklər üçün önəmli bir 
d
övranın əsasını atmışdır. 
Ərdəbili və Təbrizi türklərdən azad etmə prosesi Nadirgulu xanın liderlik və ordu 
r
əhbərliyindəki bacarıqlarını tam öyrənildiyi bir dövrdür. O, Azərbaycanın iç 
bölg
ələrində türk qoşunlarını bir araya gətirib, müstəqil bir dövlət kimi mübarizə 
aparmağa qərar verdi. Bu hərəkət, onun strateji vizyonunu və Azərbaycanın 
müst
əqil identitetini qorumağa olan əminliyini nümayiş etdirdi. 
Ərdəbili və Təbrizi türklərdən azad etmə prosesi sırasında Nadirgulu xanın rəhbərliyi 
il
ə qoşununun göstərdiyi effektiv hərbi taktikalar, onun müstəqil dövlət strukturunu 
qurmağa olan nailiyyətini təsdiqləyir. Taktik hərbi bacarıqları, türklərin bölgədəki 
nüfuzunu artıraraq onların siyasi maraqlarını təmin etmək istiqamətindəki iradəsini 
əks etdirir. 
Ərdəbili, Təbriz və digər ətraf şəhərləri türklərdən azad etmə prosesi, Nadirgulu 
xanın Azərbaycanın müstəqil siyasi varlığını bərpa etmək üçün girişdiyi böyük bir 
siyasi v
ə hərbi hərəkət olaraq tarixə keçmişdir. Bu hadisə, bölgədəki dövranın tarixi 
v
ə siyasi mərkəzlərinin dəyişməsinə səbəb olmuş və Nadirgulu xanın liderliyi ilə 
Az
ərbaycanın müstəqil identitetini daha da qələmə alınmışdır. 
Nadirgulu xanın liderlik etdiyi Azərbaycan ordusu, XVIII əsrin ortalarında müstəqil 
dövl
ət yaratmaq üçün böyük nailiyyətlər əldə etmişdi. Lakin, türklərdən başqa 
əraziləri azad etdikdən sonra, təhlükəli bir dönüş nöqtəsi ortaya çıxdı. Nadirgulu xan, 
öz dövl
ətini inkişaf etdirməyə nail oldu, amma başqa bölgələrin türklərdən azad 
edilm
əsi və oraların idarə olunmağında baş verən müstəqil hadisələr, həm də 
Xorasanda baş verən üsyan, xanı qayıtmağa məcbur etdi. 

---

Nadirgulu xanın türklərdən başqa bölgələri tərk etmələrini tələb etməsi, onun siyasi 
strategiyasının bir hissəsi idi. Bu addım, Azərbaycanın ictimai və iqtisadi inkişafına 
nail olmağa yönlənmişdi. Lakin, bu bölgələrdə türklərin qalmalarını təmin etmək, 
inkişaf prosesinə nail ola bilmək üçün Nadirgulu xanın dövlət strukturunu daha da 
möhk
əmləndirməsini tələb edirdi. Türklərdən çıxan bölgələrin idarə olunması, 
Nadirgulu xan
ın müstəqil dövlətini qurmağa olan iradəsinin bir hissəsi kimi qalırdı. 
Lakin, Xorasanda baş verən üsyan və Nadirgulu xanın qardaşı qətlinin xanı 
Xorasana qayıtmağa məcbur etdiyi bir vaxtda, hərbi bacarığı və müstəqil liderliyi 
t
əhlükə altına girdi. Üsyan, iç böhran və siyasi instabilitet, Nadirgulu xanın türklərdən 
başqa bölgələri idarə etməyə nail olmaq üçün yaratdığı siyasi strukturları sarsdı. Bu 
t
əhlükəli məqam, xana Türkiyəyə qayıtmağı və öz dövlətinin stabilliyini qorumağı 
t
ələb etdi. Nadirgulu xanın türklərdən başqa bölgələri tərk etməyə məcbur olması, 
onun müst
əqil Azərbaycan dövlətinin quruluşu üçün görülmüş strateji 
h
ərəkətlərindəki böyük təhlükələrdən birini təşkil etdi.