O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi j. R. Qulmuhamedov, K. M. Nazarov

Tarkibi
Ishlatilgan gazlar %
Izoh
Karburatorli dvigatellar Dizel dvigatellar
Azot (N
2
)
74...77
76...78
Zararsiz 
Kislorod (O
2
)
0.3...0.8
2...18
Zararsiz 
Suv bug‘i (H
2
O)
3....5.5
0.5...4
Zararsiz 
Uglerod ikki oksidi 
(CO
2
)
5...12
2....10
Zararsiz
Uglerod oksidi
0.5....12
0.01...0.5
Zararli 
Azot oksidi (NO
2
)
0.0...0.8
0.0002....0.5
Zararli 
Uglevodorodlar (CH) 
0.2...3.0
0.009....0.5
Zararli 
Aldegidlar 
0.01...0.2
0.001....0.009
Zararli 
Qurum (C)
0.0...0.04 
0.001....1.1 
Zararli 
Benzapiren (C
2
H
2
) 
10...20 gacha
10...15 gacha
Konserogen 

---

27
Karburatorli dvigatellarning ishlatilgan gazlarida jadvalda 
ko‘rsatilganlardan tashqari qo‘rg‘oshin ham bo‘ladi. Ishlatiladigan 
benzin tarkibida 0,24 – 0,5 g/kilogramm tetra etil qo‘rg‘oshin (tetra 
etil svines) bo‘ladi. Shuning uchun oktan soni bir xil bo‘lganda 
etillanmagan benzinlarni ko‘proq qo‘llash rivojlanmoqda.
Havoning benzin bug‘lari, karterdan chiqarilgan gazlar bilan 
ifloslanishini ham hisobga olish kerak.
Ishlatilgan gazlar atmosferada havo bilan kimyoviy reaksiyaga 
kirishib, organizm uchun umumiy zaharli moddalarni keltirib 
chiqaradi.
Asosiy komponentlarning odamga ta’siri turli ko‘rinishlarda 
bo‘ladi.
Nordon karbonat tuzi (SO)
– havoda tez tarqaladigan, havodan 
yengil, rangsiz va issiz gaz bo‘lib, u kislorod yetishmasligiga olib 
keladi, markaziy asab tizimiga ta’sir ko‘rsatadi. Atmosferada 0,01 % 
hajmdan oshishi zaharlanish alomatlarini keltirib chiqaradi, 0,02 % 
dan oshishi esa, zaharlaydi. Havodagi 0,2 – 0,25 % konsentratsiyasi 
30 daqiqada odamni hushidan ketkazadi.
Azot oksidi 
(NO
2
) – ishlatilgan gazlarda azot oksidlarining 
ikki xil turi bo‘ladi. Azot oksidi – NO
2
azot ikki oksidi. Azot 
oksidlari uglerod oksididan ancha kuchli zaharlash qobiliyatiga 
ega. Organizmda ular suv bilan qo‘shilib, organizm to‘qimalarini 
yemiradigan azot kislotasini hosil qiladi. Og‘iz, burun va ko‘zning 
shilimshiq qobiqlarini qichitadi.
Aldegidlar 
– gazlar tarkibida formalde gid (NSNO) va akrolein 
(SN
2
SNSNO) formasida namoyon bo‘la 
di. Har ikkala gaz ham 
keskin isli shilimshiq qobiqqa ta’sir qiladi. Atmosferadagi 
0,02 % akrolinga toqat qilib bo‘lmaydi. Formaldegi 
d 
ning 0,18 % 
konsentratsiyasi organizm ga kuchli ta’sir etib, qichitadi.