O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi j. R. Qulmuhamedov, K. M. Nazarov

S
01
va 
S
02
– birinchi va ikkinchi avtomobillar to‘xtash 
yo‘lining uzunligi.
Agar avtomobilning to‘xtash yo‘llarining qiymatlarini formulaga 
qo‘ysak:

---

66
X = (t
p1
+ t
ish1
+ 0,5
t
01 
)V
1 
/3.6 + V
1
2
/(2.6j
1 
) –
– (t
p2
+ t
ish2
+ 0.5 t
02 
) V
2 
/3.6 + V
2
2
/(2.6 j
2 
) = V
1 
[(t
p1
– t
p2 
) +
+ (t
ish1
– t
ish2 
) + 0.5(t
01
– t
02 
)] + V
1
2
( j
2
– j
1 
)/2 j
1 
j
2
,
bu yerda: t
p
– haydovchining reaksiya vaqti; t
ish 
– tormoz tizimini 
ishga tushish vaqti; t
0 – 
sekinlashishning ortib borish vaqti; 
V – avtomobilning tezligi; j – avtomobilning sekinlashishi.
Agar xavfli vaziyatning vujudga kelishi to‘g‘risida oldinda 
harakatlanayotgan avtomobilning to‘xtash chirog‘i signal bersa, u 
holda xavfsizlik oralig‘ini avtomobilning to‘xtash yo‘li va oldinda 
harakatlanayotgan avtomobilning tormoz yo‘llarining ayirmasiga 
teng qilib olish mumkin:
X = S
01
– S
T2
Bundan:
X = V
1
[t 
p1
+ (t
ish1
– t
ish2 
) + 0.5(t
01
– t
02
)] + V
1
2
(j
2
– j
1
)/2j
1 
g‘j
2
.
Ushbu xavfsizlik oraliqlarini aniqlash formulalari harakat 
jadalligi katta bo‘lgan sharoitlarda yaxshi natijalar beradi. 
Chunki transport oqimi zich bo‘lgan yo‘llarda xavfsizlik 
oralig‘ini avtomobillarning to‘xtash yo‘liga teng qilib olinsa, ikki 
avtomobilning orasidagi masofa avtomobilning statik holatdagi 
uzunligidan bir necha marta katta bo‘lgani uchun ularning orasiga 
yonidagi harakatlanish yo‘lagida ketayotgan avtomobil qo‘shilib 
olishi va xavfli vaziyatning vujudga kelishiga sabab bo‘lishi 
mumkin. Bunday hollarda, orqada harakatlanayotgan avtomobilning 
haydovchisi sovuqqonlikni yo‘qotmay, yangi vujudga kelgan 
vaziyatga mos xavfsizlik oralig‘ini saqlashi tavsiya etiladi.
Ikki qatorda avtomobillar harakatlanayotganda yoki avtomobil 
to‘siqni aylanib o‘tishida ular orasidagi ma’lum masofa – yon oraliq 
saqlanishi kerak. Yon oraliqning qiymati avtomobillarning tezligiga 
bog‘liq bo‘lib, u quyidagicha aniqlanadi:
X
yon
= 0,3 + 
K
V V
1
2

,
m.
bu yerda: 
K
– empirik koeffitsiyent bo‘lib, avtomobillar ro‘parama-
ro‘para yo‘nalishda harakatlanayotganida 0,1 va to‘siqlarni aylanib 
o‘tishda 0,075 ga teng qilib olinadi; V
1
va V
2
– avtomobillarning tez-
ligi.

---

67
Masalan, V
1
= V
2
= 70 
km/s
bo‘lsa, ro‘parama-ro‘para harakat-
lanishda 
X
yon
= 1,5 
m 
bo‘ladi. Qo‘zg‘almas to‘siqni aylanib o‘tishda 
esa 
X
yon
= 0,93
≈
1,0 
m.
Bu yerda yana shuni eslatib o‘tish joizki, yonlama oraliq hech 
qachon 1 
m
dan kam bo‘lmasligi kerak.