Bilimlendiriw ministrligi

10.2. Dinamika qatarların analizlew kórsetkishleri 
 
Dinamika qatarların analizlewde bir qatar kórsetkishlerden paydalanıladı. 
Bul kórsetkishler úyrenilip atırǵan hádiyseniń ósiw yaki kemeyiw tendenciyasın 
baqlawda, ayrım nızamlardı anıqlawda júdá áhmiyetli rol oynaydı. Kórsetkishlerdi 
esaplaw ayırıw yaki bóliw usılında ámelge asırıladı. Nátiyjede tómendegi 
kórsetkishlerge iye bolamız: 

Absolyut qosımsha ósiw (yaki kemeyiw). 

Ósiw (yaki kemeyiw) koefficienti (procentte bolsa tempi). 

Qosımsha ósiw (yaki kemeyiw) koefficenti (procentte tempi). 

1% qosımsha ósiwdiń (yaki kemeyiwdiń) absolyut mánisi. 
Dinamika qatarları kórsetkishlerin esaplaw eki dáwir dárejesin salıstırıw 
nátiyjesinde alınadı. Ádette salıstırılatuǵın dáreje sıpatında qatardıń birinshi 
dárejesi yaki aldınǵı jıl dárejesi qabıl etip alınadı. Eger hár bir dáreje ózinen 
aldınǵı dáreje menen salıstırılsa (yaǵnıy salıstırıw jılma-jıl bolsa), onda alınǵan 

---

169 
kórsetkish shınjır sıyaqlı, eger hár bir dáreje bárha bir (yaǵnıy baslanǵısh) dáwir 
dárejesi menen salıstırılsa, onda alınǵan kórsetkish bazisli kórsetkish boladı. 
Bul kórsetkishlerdi esaplawdı tómendegi súwrette keltirip ótemiz (10.1-
súwret):
(bazisli usıl)
(shınjırlı usıl) 
10.1-súwret. Dinamika qatarlarında bazisli hám hám shınjırlı usıllardıń 
qollanılıwı kórinisi
 
Absolyut qosımsha ósiw yaki kemeyiw
. Hár bir keyingi dáwir dárejesinen 
baslanǵısh yaki ózinen aldınǵı dáwir dárejesin ayırıw jolı menen anıqlanadı: 
∆
𝑏
= 𝑌
𝑖
− 𝑌
0
(bazisli usıl) 
∆
𝑠ℎ
= 𝑌
𝑖
− 𝑌
𝑖−1
(shınjırlı usıl) 
Bul jerde: 
Δ –absolyut qosımsha ósiw yaki kemeyiw; 
Y
i
–aǵımdaǵı, salıstırılıwshı dáwir dárejesi; 
Y
0
–bazis, salıstırılıwshı dáwir dárejesi; 
Y
i-1
–aldınǵı dáwir dárejesi. 
10.1-keste tórtinshi qatarı maǵlıwmatları tiykarında absolyut ózgeris 
kórsetkishlerin yaǵnıy, Ózbekstan Respublikasında 2015-2019 jılları jan basına 
tuwra kelgen jalpı ishki ónimniń absolyut ózgerislerin esaplaymız (mıń sumda): 
Bazisli usılda: 
SHınjırlı usılda: 
∆
𝑏
= 𝑌
𝑖
− 𝑌
0
∆
𝑠ℎ𝚤𝑗𝚤𝑟
= 𝑌
𝑖
− 𝑌
𝑖−1
Δ
b
=
7614,18-6715,35=898,83
Δ
sh
=
7614,18-6715,35=898,83
Δ
b
=
9340,84-6715,35=2625,49
Δ
sh
=
9340,84-7614,18=1726,66
Δ
b
=
12339,10-6715,35=5623,75
Δ
sh
=
12339,10-9340,84=2998,26
2014 
2015 
2016 
2017 
2018 
2019 
2020 

---

170 
Δ
b
=
15242,08-6715,35=8526,73
Δ
sh
=
15242,08-12339,10=2902,98
Aǵımdaǵı dáwir dárejesin bazis dáwir dárejesine salıstırıw nátiyjesine, 
alınǵan nátiyje birden úlken shıqsa, onda aǵımdaǵı dáwir dárejesiniń bazis dáwir 
dárejesine salıstırǵanda neshe márte (eger procentte bolsa, neshe procent) kóp 
ekenligin kórsetedi. Eger kishi bolsa, onda aǵımdaǵı dáwir dárejesi bazis dáwir 
dárejesiniń neshe birligin quraytuǵınlıǵın kórsetedi. 
Bazisli hám shınjırlı usılda esaplanǵan absolyut ózgeris kórsetkishleri óz-ara 
baylanıslı: shınjırlı usılda esaplanǵan absolyut ózerisler qosındısı 
(∑ ∆
𝑠ℎ
)
bazisli 
usılda esaplanǵan eń sońǵı 
(∆
𝑏
)
absolyut ózgeris muǵdarına teń boladı 
(∑ ∆
𝑠ℎ
=
∆
𝑏
)
yaǵnıy, (898,83+1726,66+2998,26+2902,98=8526,73)