Таълими методикаси book · December 022 citations reads 2,437 author

 
3.4 AQShda geografiya ta’limi 
Jahonda yetakchi o‘rinni egallab kelayotgan Amerika Qo‘shma shtatlarida 
ta’lim tizimi o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, uning tuzilishi quyidagicha: 
- bolalar 3 yoshdan 5 yoshgacha tarbiyalanadigan maktabgacha tarbiya 
muassasalari; 
- 1-8 – sinflargacha bo‘lgan boshlang‘ich maktablar (bunday maktablarda 6 
yoshdan 13 yoshgacha o‘qiydilar); 
- 9-12 – sinflardan iborat o‘rta maktablar (bu maktablarda 14-17 yoshgacha 
bo‘lgan bolalar ta’lim oladilar). U quyi va yuqori bosqichdan iborat. 
- Oliy ta’lim. 2 yoki 4 yil o‘qitiladigan kollejlar hamda dorilfununlar va 
boshqa oliy o‘quv yurtlari tarkibida tashkil etilgan aspirantura yoki 
doktoranturalardir. 
AQShda majburiy ta’lim 16 yoshgacha amal qiladi. Bu mamlakatdagi o‘quv 
yurtlari davlat, jamoa, xususiy va diniy muassasalar ixtiyorida bo‘lishi mumkin. 
Amerikada 3 yoshgacha bolalar tarbiyasi bilan onalar shug‘ullanadilar, lekin ularga 
hech qanday imtiyozlar berilmagan. Uch yoshdan 5 yoshgacha xususiy yoki davlat 
bog‘chalaridan foydalanish mumkin, ammo bu tizim kam rivojlangan bo‘lib, enaga 
yollashga ehtiyoj katta. Bolalar bog‘chalari uchun yagona dastur mavjud emas. 
Zarur bo‘lgan hamma jihozlar va kunlik ovqatni ota-onalar o‘zlari olib kelishadi. 5 

---

95 
yoshdan esa «Kinder garde» deb ataluvchi tayyorlov muassasalarida ta’lim 
boshlanadi. 
Boshlang‘ich maktab 6 yoshdan to 13- 15 yoshgacha bo‘lgan bolalarni 
qamrab oladi. Boshlang‘ich maktablarda umumiy savodxonlik va kasbga 
yo‘naltirish vazifalari hal etiladi. Sinfdan-sinfga ko‘chish o‘quvchining 
o‘zlashtirganlik darajasiga bog‘liq. Boshlang‘ich ta’lim turli shtatlarda turlicha 
belgilangan (4, 5, 6, 8 yil). Maktablarda turli xil to‘garaklar, uchrashuvlar, shoular 
va sayohatlar uyushtiriladi, ammo ularning hammasiga haq to‘lash lozim. O‘rta 
maktablar quyi va yuqori bosqichlardan iborat. 9- sinfni bitirgan talabalar tanlov 
asosida o‘rta maktabga qabul qilinadi. O‘rta maktablarda to‘rt yo‘nalishda kasb-
hunar asoslari berib boriladi. Kasb-hunar ta’limi; biznes ta’limi; savdo va sanoat 
ta’limi; qurilish ta’limi. AQShda har bir o‘quvchiga fanlar bo‘yicha olgan bilimlari 
jamlangan attestatlar beriladi. Kollejlarda o‘qish istagida hujjat topshirgan 
o‘quvchilar yuqori o‘rta maktabning so‘nggi ikki yili bilimlari hajmida kirish test 
sinovlaridan o‘tkaziladi. O‘g‘il- qizlarning tanlagan kasbiga layoqati va qobiliyati 
ham aniqlanadi. Maktablarda ta’lim televidiniyasi, elektron til laboratoriyasi, video 
apparatura kompyuter va hokazolarni qo‘llash yo‘lga qo‘yilgan. Maktablar ta’til 
vaqtida ham ishlab turadi. To‘garaklarda qayta tayyorlash ishlari olib boriladi. 
Oliy ta’lim 4 asosiy bosqichda amalga oshiriladi. 
1.
kichik mutaxassis (2 yillik kollejlarda amalga oshiriladi). 
2.
bakalavr (4 yillik kollej yoki dorilfununni) 
3.
magistr (1-2 yillik magistr maktabi) 
4.
aspirantura, doktorantura.
Oliy ta’limda ikki yo‘nalish mavjud: 
1-ta’limni individuallashtirish; 
2-talabaning mustaqil ishlashini amalga oshirish. 
O‘qituvchi yo‘naltiruvchi rol o‘ynaydi. Asosiy maqsad talaba intellektini 
mashq qildirish mantiqiy fikrlashga o‘rgatishdir. 
AQSh o‘rta maktablarida o‘z o‘quvchilariga uch yo‘nalishda: akademik, 
kasb-hunar, umumiy yo‘nalishlarda bilim beradilar. Ayni paytda o‘quvchilarga 
to‘rt yo‘nalishda: qishloq xo‘jaligi, biznes ta’limi, savdo va sanoat, qurilish 
bo‘yicha hunar, kasb-kor asoslari o‘rgatiladi. 
XXI asr arafasida AQSh yangi qabul qilingan «2000-yilda Amerika ta’lim 
strategiyasi» dasturi e’lon qilindi. Turli yo‘nalishdagi asosiy maqsadlar 
belgilangan mazkur dasturda 2000-yilda barcha amerikalik kichkintoylarning 
maktabga tayyor holda kelishlari: aholining 90 foizi oliy ma’lumotli bo‘lishi 
o‘quvchilarning ingliz tili, matematika, tabiiy fanlar, tarix, geografiya fanlari 
bo‘yicha jahonga o‘z iqtidorlarini namoyish eta olishlar; talabalarning tabiiy va 
matematika fani yutuqlarini o‘zlashtirishda jahonda eng oldingi o‘rinlarga 
chiqishlari; har bir voyaga yetmagan amerikalikning iqtisodiyot sohasida 
jahonning barcha yoshlari bilan bellasha oladigan bo‘lishlar; maktablarda 
giyohvandlik va zo‘ravonlikka barham berish o‘qish uchun barcha shart-sharoitlar 
yaratish ko‘zda tutilgan. Bu AQSh ta’lim istiqbollarini belgilab beruvchi muhim 
dastur hisoblanadi. 

---

96 
Oliy o‘quv yurtlarida ilmiy izlanishlar olib borish bo‘yicha AQSh 15 ta 
jahon mamlakatlari orasida yetakchi o‘rinlardan birini egallaydi. Bu mamlakatda 
ilmiy izlanishlar uchun ajratilgan mablag‘ning 48 foizini davlat tomonidan, 50 
foizini firma konsern sindikatlardan undiriladi, qolganlarini oliy o‘quv yurtlarining 
manbalari tashkil qiladi.