Таълими методикаси book · December 022 citations reads 2,437 author

 
5.2.Geografiya ta’limi metodlari tasnifi va turlari 
Didaktika – ta’lim nazariyasida ta’lim metodlarini tasniflash (klassifikatsiya) 
masalasi hozirga qadar o‘z yechimini topgan emas. Masalan, didaktika darsligida 
(1997 yil, 192 bet), quyidagi pedagog olimlar S.I.Perovskiy va Ye.A.Golant, 
M.N.Skatkin va I.Ya.Lerner, M.I.Saxmutov, V.F.Palamarchuk, S.G.Shapovalenko, 
N.M.Verzalin, A.N.Aleksyuk, Yu.K.Babanskiy hamda ushbu darslik mualliflari 
tomonidan ta’lim metodlari tasniflari ishlab chiqilgani qayd etilgan. O‘zbekistonda 
geografiya ta’limi metodikasi faning rivojlanishiga munosib hissa qo‘shgan 
metodist-geograf olim O.Mo‘minov (1990 yil) tomonidan M.N.Skatkin va 
I.Ya.Lerner tasnifiga tayangan holda geografiya ta’limi metodlari uchun quyidagi 
tasnif ishlab chiqilgan:
1. Illustrasiya-tushuntirish metodi. 
2.Olingan bilimlarni qayta tiklash metodi.
3.Muammoli bayon.
4. Qisman izlanish metodi.
5. Tadqiqot metodi. 
Zamonaviy talablarga binoan, o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘zaro hamkorlik 
faoliyatidan kelib chiqqan holda, biz tomondan geografiya ta’limi metodlarining 
quyidagi tavsifi berilmoqda:
O‘qituvchining faoliyati 
O‘quvchining 
faoliyati 
O‘qituvchining 
maqsadi 
O‘quvchining 
maqsadi 
Erishilgan 
maqsad 
O‘quvchining 
maqsadga 
intilishi 
O‘qituvchining 
vositasi 
O‘quvchining 
vositasi 

---

120 
1.Og‘zaki bayon metodi.
2.Suhbat metodi.
3. Kartagrafik qo‘llanmalar bilan ishlash metodi.
4.Darslik va qo‘shimcha adabiyotlar bilan ishlash metodi.
5. Ko‘rsatmali qo‘llanmalar bilan ishlash metodi.
6. Kuzatish va tajriba o‘tkazish metodi.
7. Amaliyot metodi.
8.Videoproektor bilan ishlash metodi. 
Ushbu metodlar o‘z navbatida quyidagilardan tarkib topgan. 
 
1.
 
Og‘zaki bayon metodlari 

Tushuntirish; 

Hikoya; 

O‘qituvchining ovoz chiqarib o‘qishi; 

Taqqoslash. 
2.
 
Suhbat metodi 

Savol - javob (katexizik) suhbati; 

Keng ko‘lamdagi (evristik) suhbat; 
3.
Kartagrafik qo‘llanmalar bilan ishlash metodi
A. Karta bilan ishlash
: 

Geografik nomlarni o‘rganish; 

Kartadagi joyni tasvirlash; 

3)Karta bo‘ylab sayohat; 

Solishtirish. 
B. Yozuvsiz karta bilan ishlash:

Georafik obyektlarning nomlarini yozuvsiz kartaga yozish; 

Karta-sxema va kartagrammalar tuzish; 

Karta ko‘chirish va andoza tayyorlash. 
V) Globus bilan ishlash. 
4.
Darslik va qo‘shimcha adabiyotlar bilan ishlash metodi
A. Darslik bilan ishlash: 

Izohli o‘qish; 

Mavzu rejasini tuzish; 

Darslik matnidan materialni mustaqil o‘rganish; 

Darslikda berilgan mashq va topshiriqlarni bajarish; 

Darslikdagi karta - sxema, sxema va rasmlar bilan ishlash. 
B.Qo‘shimcha adabiyot bilan ishlash: 

Vaqtli matbuot yangiliklaridan o‘qib berish; 

---

121 

Xrestomatiya ma’lumotlaridan o‘qib berish; 

Badiiy adabiyotdan mavzuga oid parcha o‘qib berish. 
5.
 
Ko‘rsatmali qo‘llanmalar bilan ishlash metodi 

Rasmlar bilan ishlash; 

Texnika vositalari (diapozitiv, diafil’m, kinofil’m, kodoskop) bilan 
ishlash; 

Hajmli qo‘llanmalar (globus, telluriy, maket, kolleksiya, gerbariy va h.k.) 
bilan ishlash; 

Grafik tasvirlar (sxema, grafik, chizma) bilan ishlash. 
6.
 
Kuzatish va tajriba o‘tkazish metodi 

Geografiya 
bo‘yicha 
(astronomik, 
meteorologik, 
gidrologik, 
geomorfologik, fenologik va kompleks) kuzatish; 

Tajriba;

Ekskursiya. 
7.
Amaliy metod

Karta bilan ishlash; 

Raqamli ma’lumotlar (jadval, grafik, diagrammalar chizma) bilan ishlash;

Plan olish, turli o‘lchov ishlarini bajarish; 

Kuzatish. 
Geografiya ta’limi jarayonida kamdan – kam hollarda bir metoddan 
foydalaniladi. O‘qituvchi bir darsda bir necha xil metod va usullardan foydalanadi. 
Ba’zi o‘qituvchilarda «faol metod» va «passiv metod» degan tushunchalar bor. Bu 
tushunchalar nisbiy tushunchalardir. Agar har bir metod va usullardan to‘g‘ri 
foydalanilsa, ular o‘quvchilar faolligini oshiradi. 
Metodlarning biri o‘quvchi xotirasini, ikkinchisi - tafakkurini, uchinchisi - 
idrokini, to‘rtinchi - his va tuyg‘usini faollashtirishi mumkin. Har bir metodning 
o‘ziga xos tomonlari bor, ular ta’lim-tarbiya masalalarini turlicha hal qiladi. Bir xil 
metod karta bilan ishlash malakasini hosil qilsa, ikkinchi xili kuzatuvchanlikni, 
boshqa biri mustaqillikni tarbiyalaydi, yana biri nutqni rivojlantiradi. O‘qituvchi 
metod va usullardan mohirlik bilan foydalansagina o‘quvchilarga bilim berishda va 
ularda ko‘nikma hamda malakalar hosil qilishda yaxshi natijaga ega bo‘lishi 
mumkin. Geografiya o‘qitishda samarali natijalarga erishishning asosiy yo‘li – 
metod va usullardan ijodiy tarzda foydalanishdir.