Таълими методикаси book · December 022 citations reads 2,437 author
Yüklə 56 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- V –BOB. GEOGRAFIYA TA’LIMI METODLARI VA TASNIFI 5.1.Geografiya ta’limi metodlari
|
Nazorat savollari
1.Maktab geografiyasi mazmunini yoritishda tushunchalarning o‘rni nimalarda namoyon bo‘ladi? 2.Geografiya ta’limida amaliy ko‘nikma va malakalar qanday shakllantiriladi? 3.Umumiy tushunchalar va yakka tushunchadar qanday farqlanadi? 4.Induktiv fikrlash va deduktiv fikrlash nimani anglatadi? 5.O‘quvchilar dunyoqarashini shakllantirishda geografiya fanining ahamiyatini yoriting. 6.Boshlang‘ich tabiiy geografiya kursida asosiy dunyoqarash g‘oyalari nimalardan iborat? 7.Tabiiy geografiya va ijtimoiy-iqtisodiy geografiya kurslarining dunyoqarash g‘oyalarini taqqoslang. 8.Geografik bilimlarni yaxshi egallamaslik qanday oqibatlarga olib kelishi mumkin? Misollar keltiring. 9.Tabiat va inson o‘rtasidagi aloqadorlik hamda dunyoqarashni shakllantirish g‘oyasi o‘rtasida qanday bog‘liqlik mavjud? Fikringizni isbotlang. 10.O‘quvchilar dunyoqarashini shakllantirishda fanlararo aloqadorlikning ahamiyatini yoriting. 117 V –BOB. GEOGRAFIYA TA’LIMI METODLARI VA TASNIFI 5.1.Geografiya ta’limi metodlari Geografiya asoslarini puxta o‘zlashtirish, o‘quvchilarning bilim olish qobiliyatlarini rivojlantirish va ularni hayotga tayyorlash ma’lum darajada ta’lim metodlariga bog‘liq. Ta’lim metodlari – o‘qituvchi tomonidan o‘quvchilar faoliyatini belgilaydigan ish usullaridir. Ta’lim metodlari o‘quvchilarga bilim berish, ko‘nikma va mamlakatlarni egallash bilangina cheklanib qolmaydi. Ta’lim metodlari deyilganda o‘quvchilarning ijodiy faoliyatlarini rivojlantiradigan, bilimlarni mustaqil o‘zlashtirishga o‘rgatadigan, ularda ilmiy bilimga asoslangan muayyan dunyoqarash va e’tiqodni tarbiyalaydigan usullar tushuniladi. Metodlar o‘qituvchining ish usullari bo‘lishi bilan birga o‘quvchilarning qay tariqa fikrlashlarini belgilashga imkon beradigan yo‘l hamdir. Geografiya o‘qitish metodlari haqida so‘z borar ekan «metod», «usul», «priyom» degan so‘zlar yonma- yon uchrab turadi. Geografiya metodikasi adabiyotlarida «metod» va «usul» so‘zlari bir-biridan farq qilinmay, ba’zan bir xil ma’noda yuritib kelinadi. Masalan, kartalarni solishtirish usuli ko‘pincha «taqqoslash metodi» deb yuritiladi. Kartalar solishtirish metodi emas, solishtirish usulidir. Bunday noaniqliklar ta’lim metodlarini takomillashtirish borasida to‘g‘ri yo‘l tutishni qiyinlashtiradi. O‘zbek tilida mavjud metodik qo‘llanmalarda «taqqoslash» (sravnenie) ham, «solishtirish» (sopostavlenie) ham “taqqoslash” deb ishlatiladi. Bunday chalkashlik va noaniqlikka yo‘l qo‘ymaslik lozim; taqqoslash - o‘rganilayotgan geografik obyektni ilgari o‘rganilgan obyekt bilan taqqoslash tufayli o‘ziga xos xususiyatlarini ochib berishdir. Masalan, Janubiy Amerika cho‘lini Osiyo cho‘li bilan, Turon past tekisligini G‘arbiy Sibir past tekisligi bilan, Amudaryoni Volga bilan taqqoslash orqali har qaysi obyektning o‘ziga xos xususiyati aniqlanadi. Taqqoslash - og‘zaki bayon metodining bir usulidir. Solishtirish - kartalarni solishtirish va tahlil qilish bilan bir geografiya obyektiga xos bo‘lgan obyekt va hodisalarning sabablarini aniqlashdan iborat. Masalan, turli mazmundagi kartalar tahlil qilinib va solishtirilib Shimoliy Amerikaning sharqiy qismidagi tabiat zonalarning meridional joylanish sabablari, yoki Himolayning shimoliy tomoni bilan janubiy tomoni tabiati (iqlimi, o‘simlik dunyosi) o‘rtasidagi keskin farqlarning sabablari aniqlanadi. Solishtirish – «Kartagrafik qo‘llanmalar bilan ishlash metodi»ning bir usullaridir. Noaniqliklarga yo‘l qo‘ymaslik uchun ruscha «priyom» degan so‘zni «usul» deb ishlatish ma’qul. Metod - usullar yig‘indisidan iborat. Usul esa metodning tarkibiy qismidir. Ayrim hollarda bir usul bir necha xil metod tarkibida ishtirok etishi ham mumkin. 118 Masalan, taqqoslash usuli og‘zaki bayon etish metodida ham, suhbat metodida ham, karta bilan ishlash metodida ham ishtirok etadi. Har bir metod ma’lum ishlash metodida ham ishtirok etadi. Har bir metod ma’lum bir masalani o‘rganishda hal qiluvchi bo‘lsa, boshqa bir masalani o‘rganishda yordamchi sifatida keladi. Demak, metod bilan usul o‘rtasida o‘zaro uzviy bog‘lanish bor. Geografiya ta’limi metodlarini tasnif (klassifikatsiya)lashda ham ba’zi mualliflarda ayrim noaniqliklar uchrab turadi. Birinchi mualliflar «metod» deb mantiqiy yo‘lni nazarda tutadilar. Masalan, dogmatik metod - bunda yangi ma’lumotlarni o‘quvchilarga o‘qituvchilar o‘zi bayon etadi; illustrasiya metodida – bunda rasm, ko‘rsatmali qo‘llanmalar ko‘rsatiladi; evristik metod o‘qituvchining yordamchi Blis so‘rovi bilan o‘quvchining o‘zi fakt va hodisalarni aniqlaydi; tadqiqot metodi – bunda o‘quvchilar bilim yoki ma’lumotlarni mustaqil o‘rganadilar. Ikkinchi bir mualliflar «metod»ni materiallarni qay tartibda joylashtirish, o‘rganish yo‘li deb biladilar. Masalan, analiz metodida geografiya, avvalo, olam va quyosh sistemasining tuzilishidan boshlanadi, so‘ngra yer sharining tuzilishi, materiklar obzori o‘rganiladi, bundan so‘ng ayrim mamlakatlarni o‘rganish bilan tugaydi; sintez metodida geografiyani o‘rganish maktab atrofidagi joylardan boshlanib, keyin o‘z vatani va qo‘shni mamlakatlar o‘rganiladi, so‘ngra butun yer shari bilib olinadi, induktiv metod - bu metodda ayrim fakt va hodisalar kuzatiladi va o‘rganiladi. Shu asosda umumiy xulosa va qonunlar chiqariladi. Deduktiv metod - bu metodda mantiqiy yo‘l bilan umumiydan juziyga qarata xulosa chiqariladi. Uchinchi bir muallif esa, «metod»ni materialni ishlab chiqish, o‘rganish deb nazarda tutadilar. Masalan, laboratoriya metodi, ekskursiya metodi, amaliy metod va h.k. To‘rtinchi bir muallif ta’lim metodlarini didaktik nuqtai nazardan klassifikatsiya qiladilar. Masalan, yangi ma’lumotlarni o‘rganish metodi, bilim va ko‘nikmalarni tekshirish metodi. Fikrimizcha, bilim olish manbalari asos qilib olingan metodlar klassifikatsiyasi ko‘pincha adabiyotlarda o‘z ifodasini topgan. Shunga qaramay, bu klassifikatsiya bundan buyon ham eng maqbul va birdan-bir klassifikatsiya bo‘lib qolaveradi, deb bo‘lmaydi. O‘quv jarayonining takomillashtirilishi, geografiya darslarida yangi texnika vositalarining joriy etilishi, darsda o‘quvchilarning mustaqilligini oshirilishi metodlarning mavjud klassifikatsiyasini o‘zgartirishi ham mumkin. Hozirgi kunda geografiyani o‘qitish metodlari o‘qituvchi va o‘quvchilarning o‘zaro hamkorlik faoliyatini bir-biri bilan chambarchas bog‘langan, tartibga solingan tizim sifatida qarashni talab etmoqda, u quyidagi chizmada o‘z ifodasini topgan. 119 5 chizma. Ta’lim metodlarida o‘qituvchi va o‘quvchi hamkorligi Mazkur qo‘llanmada dars metodlarining bilim olish manbalari asos qilib olingan klassifikatsiyasi berilayotgan bo‘lsa-da, undan o‘quvchilarning faoliyati ham e’tiborga olingan. Klassifikatsiyada so‘nggi vaqtgacha «og‘zaki bayon metodi»ning bir usuli hisoblangan «suhbat»ni bir necha usuldan iborat bo‘lgan «suhbat metodi» deb olindi. Yüklə 56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|