A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

 Monoterpenlar.
Keng tarqalgan vakili 
kamfora 
Yaponiya va 
tropik mintaqalarida o’sadigan kamfora daraxti 
Laurus camphora L. 
dan ajratib olingan. 

---

201 
o
C(CH
3
)
2
CH
3
C(CH
3
)
2
CH
3
C(CH
3
)
2
CH
3
O
o
C(CH
3
)
2
CH
3
C(CH
3
)
2
CH
3
HNO
3
[O]
[O]
[O]
COOH
COOH
COOH
COOH
OH
COOH
COOH
HOOC
COOH
COOH
COOH
H
[O]
d-kamfora kamfora kamfan kamforon trimetil qahrabo
k-tasi k-tasi k-tasi k-tasi 
Kimyoviy tuzilishini(
Bredt, Perkin, Torpe
) oksidlanish reaksiyasi 
natijasida isbotlangan. Bosqichma bosqich oksidlanish darajasi ortib 
boradigan bir qator kislota hosilalari ajratib olingan. Ularning tuzilishi 
sintetik moddalar bilan taqqoslab aniqlangan. L-kamfora ham 
o’simliklarda uchraydi, lekin kamroq. 1889 yil
i Komppa
kamforani 
birinchi sintezini o’n ikki bosqichda amalga oshirgan. 
Kamforadan 
tashqari 
monoterpenlar 
guruhiga 
mentol, 
geraniol,

-mirtsen va boshqalar kiradi. Ularning strukturasi 
ikkita izopren birligidan tuzilganligi yaqqol ko’rinadi (lekin 
biosintez izoprendan bo’lmaydi. 
OH
CH
3
CH(CH
3
)
2
OH
CH
3
CH
3
CH
3
CH
2
CH
2
CH
3
CH
3
 
(-)-mentol geraniol

-mirtsen 
Ko’proq seskviterpenlar(C
15
H
22-26
) o’rganilgan 3000 ga yaqin. 
Ularning tarkibida uchta izopren birligini kuzatish mumkin. Ayrim 
gullarning moylaridan akoron(XXVII) nomli spirosiklik diketon 
ajratib olinadi. U mashhur Fransiyaning atirlari tarkibiga kiritiladi.
O
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
O
Me
O
Me
Me
XXVII
XXVIII

---

202 
Dendrolazin(XXVIII) nomli xushbo’y modda va unga o’xshash 
yuvenil 
gormonlar(hasharotlarni 
metamorfoz 
gormoni) 
ham 
seskviterpenlar guruhiga mansub.