‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

Maqtash.
0 ‘quvchini biror yaxshi ishi va odobliligi uchun 
sinfda bolalar oldida, umum o‘quvchilar majlisida, devoriy 
gazetada, ota-onalarga xat yozish va shu kabi yo‘llar bilan maqtash 
katta ijobiy natija beradi.
Mukofotlash.
Maktabdagi eng oliy mukofot boshlang‘ich 
maktabni bitirganda, sinfdan-sinfga o‘tganda maqtov qog‘ozi 
berish va o‘rta maktabni bitirganda hamma fanlardan a’lo o‘qigani 
va 
namunali 
xulqi 
uchun 
imtiyozli 
attestat 
berishdir. 
Rag‘batlantirish yolg‘iz ayrim o‘quvchilargagina emas, balki butun 
bir sinf jamoasiga ham qo‘ llanadi.
Pedagogikada bolalami rag‘batlantirish bilan bir qatorda jazo 
choralari ham qo‘llaniladi.
Jazo.
Jazo - bolalaming o‘z xulqi va harakatidagi nojo'yalik 
hamda kamchiliklami anglashiga, tugatishiga, yaramas harakat- 
lardan, sho‘xliklardan o‘zlarini tiyishiga yordam beradi. Maktab 
yoshidagi kichik bolaning xatti-harakatidagi yomon tomonlami o‘z 
vaqtida qoralash va ta’qiqlash, bolani ikkinchi marotaba shu 
nojo‘ya harakatlarni qilmaslikka, o‘z xulq-atvorini tuzatishga 
yo‘llaydi. Lekin bo‘lar-boimasga jazolayverish ham zararlidir.
Bolalarga nisbatan jazo choralarini qoilashda quyidagi 
pedagogik talablariga amal qilish kerak:
a) jazoning haqqoniyligi
b) jazo aybdomi tarbiyalashi
d) aybdor nima uchun jazo olayotganini bilishi lozim
Asosan quyidagi jazo choralari qo‘llanishi mumkin: o‘qituv- 
chining, sinf rahbarining, direktoming o‘quv yoki ma’naviy- 
ma’rifiy ishlar bo‘yich o‘rinbosarining tanbehi; parta, sinf doskasi 
yoki o‘qituvchi stoli yonida tikka turg‘azib qo‘yish; sinf o‘quv- 
chilari oldida ogohlantirish berish, darsdan chiqarib yuborish; 
bajarilmay qolgan sinf yoki uy vazifasini bajarish uchun darsdan
259

---

keyin olib qolish; ta’sir ko‘rsatish uchun pedagoglar kengashiga 
chaqirish; direktjrning maktab bo‘yicha beradigan buyrug‘i bilan 
ogohlantirish e’lon etish; xulqiga qo‘yilgan bahoni pasaytirish; 
sanab o'tilgan jazo choralarini qo4 lianganda o4qituvchi har bir 
bolaning shaxsiy va yosh xususiyatlarini, sinfiiing o‘ziga xos 
xususiyatlarini hisobga olmog4i kerak.
Po ‘pisa.
Po4pisa - man etilgan va be’mani xatti-harakatlami 
to‘xtatishga va oldini olishga yordam beradi. «Abbos, so'kishni 
tashlamasang, sinfga kirgizmayman» yoki «Vali, kelgusi darsga 
yozib kelmasang, shu yerda olib qolib yozdiraman». Mana bunday 
po4pisa kichik bolalar uchun mos hamda ishonarli bo4ladi. Shuni 
ham aytish kerakki, po‘pisa qilgan bilan aytganini qildirolmagan 
o‘qituvchining obro4si tushib ketadi. Shuning uchun o4qituvchi 
bolalarga oqilona, onda-sonda po4pisa qilishi va har bir buyurilgan 
ishning qat’iyat bilan amalga oshirilishiga erishishi kerak.
Koyish.
Koyish - bema’ni qiliqlaming yaramasligini aytish va 
ogohlantirish shakllaridan biridir. Bolalaming salbiy harakatlari, 
qiliqlari va tartibni buzganliklari uchun ularni koyib qo4yish zarur. 
Koyish o4git-nasihat bilan birga qo4shilgan holda qo4llanadi. Ya’ni 
bolaga qilgan gunohining yaramas ekanligi , bu gunohning oqibati 
xayrli emasligi yotig‘i bilan tushuntiriladi va uni tuzatish yo4Hari 
ko4rsatiladi va yana qaytarmasligi uqtiriladi.
Bolalami koyiganda ularni to‘g4ri yo‘lga solib yuborish ko4zda 
tutiladi. Shuning uchun har bir qilingan aybning o4z darajasiga 
qarab bolaga shu aybning yaramasligi tushuntiriladi. Koyish 
paytida nihoyatda osoyishta hamda muloyimlik bilan gapirilishi 
lozim.