513
Ko‘pgina tortishuv va muhokamalarga
sabab bo‘lgan usullardan biri bo‘lib,
o‘tgan asrning 40 yillarida o‘z ibtidosini
boshlagan, harbiy shifokor, amerikalik
Glen
Doman
tomonidan
ishlab
chiqilgan. Glen Doman urush yillarida
og‘ir miya jarohati olgan bolalarni
davolaydi. Bemor bolalarga katta katta qizil harfli so‘zlar yozilgan
kartochkalar ko‘rsatilardi va bir vaqtning o‘zida unda yozilgan so‘zlar talaffuz
qilinardi. Darslar juda qisqa bo‘lib, 5-10 soniya davom etar, ammo kun
davomida bir necha marotaba takrorlanardi. Bu shaklda mashg‘ulotlarda
ishtirok etgan falaj holatida yotgan bolalar sekin-asta harakat qila boshlaydi,
keyinchalik emaklash, yurish va hatto sog‘lom bolalar kabi yugurish
qobiliyatlari ham tiklanadi. Shu sababli, Glen Doman bir vaqtni o‘zida ham
oddiy hamda genial xulosaga keladi: ko‘zni doimiy ravishda stimulyatsiya
qilish miya faoliyatining umumiy faollashishiga sababbo‘ladi. Shundan
so‘ngra Domen bu usulni sog‘lom bolalarda ham sinab ko‘radi. Bola
tug‘ilgandan e’tiboran, unga bu kabi kartochkalar ko‘rsatiladi. Kartochkadagi
so‘zlar turli tuman bo‘lishi mumkin: nuqtalardan iborat sonlar, qizil rang bilan
yozilgan harflar, hayvonlar rasmi, arboblar rasmi, tabiat hodisalari va
hokazo… Bunday kartochkalarni Doman: ma’lumot bitlari (binary digit), deb
atardi. Kartochkalar kun davomida bolaga bir necha marta, bir necha soniyaga
ko‘rsatilardi. Doman o‘z usulini qo‘llash natijasida daholarni tarbiya qilishiga
ishonardi. Bu fikrni ko‘pgina pedagog va psixologlar yangi tug‘ilgan
chaqaloqlar uchun qarash natijasida yuzaga kelgan taassurotlar muhim
ekanligini tan olishlari ham tasdiqlaydi.
Ammo bu usulning o‘ziga yarasha kamchiliklari bor: u bolalarga to‘la va
mukammal rivojlanish bermaydi. Ayniqsa, bola dunyosi talab qilgan faollikni
bu usulda mavjud emas, dars davomida bolaning ko‘zi va ko‘rish
qobiliyatigina ishtirok etadi. Bola esa o‘z tabiatidan kelib chiqib, uni
qiziqtirgan narsani ushlab ko‘rishni, “mazasini ta’tish”ni ma’qul ko‘radi. Tili
chiqa boshlagan bola esa albatta o‘zini qiziqtirgan mavzu borasida savollar
yog‘diradi, ammo Domen usuli esa boladan qimirlamay o‘tirishni, diqqatini
kartochkalarga qaratishni va talaffuz qilinganlarni eshitishi talab qilinadi.
Doman inson miyasini kompyuterga o‘xshatadi, uning fikricha miya
muvafaqqiyatli faoliyat yuritishi uchun ma’lumotlar bazasini to‘ldirib olishi
lozim. Ammo bola kompyuter emas, balki tirik mavjudot, uni faqat turli sonlar
va faktlar bilan to‘ldirishning o‘zi yetarli bo‘lmaydi, u olgan ma’lumotlarini
mantiqan to‘g‘ri qo‘llab, foydalana olishi lozim. Kichkina bola tajriba, ijodiy
mashg‘ulotlar, suhbatlashish, o‘yin va sevgiga muhtoj. Shu sababli, Doman
Dostları ilə paylaş: