Bozor iqtisodi sharoitida rejalashtirish va bashorat qilishning ahamiyati

ILM-FAN VA INNOVATSIYA 
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
 
in-academy.uz/index.php/si 
80 
Korxona rеjasi 
Bajarish muddati 
Rеjalashtirish prеdmеti 
Rеjani bajaruvchilar 
Rеsurslar 
Tayyor mahsulot 
kabi bir qator usullar qo’llanishi mumkin. U yoki bu usuldan foydalanish bashorat 
qilinayotgan obyektning o’ziga xosliklari, uning rivojlanishiga doir ishonchli ma’lumotlarning 
mavjudligi va tahlilchilarning malakasiga bog’liq bo’ladi. 
Rejalashtirishda ham, bashorat qilishda ham iqtisodiy jarayon va vaziyatlarning o’zaro 
aloqalari korrelyatsiya usulida o’rganiladi. Korrelyatsiya tahlilining asosiy vazifalari bu 
natijaviy belgilarning omillar belgilariga tahliliy bog’liqlik shaklini aniqlash va aks ettirish 
hamda korrelyatsion aloqani o’lchash hisoblanadi. Aloqa qanchalik kuchli bo’lsa, bashoratning 
asoslanganligi va uning aniqligi shunchalik yuqori bo’ladi. 
Hozirgi kunda bashorat hisob-kitoblari bir qator etakchi tarmoqlar tomonidan strategik 
dastur va rejalarni ishlab chiqish, ilmiy tadqiqotlar o’tkazish, tajriba-konstruktorlik ishlarini 
amalga oshirishda foydalanilmoqda. Reja va bashoratlar iqtisodiyotning quyi bosqichlari – 
korxona, firma va ishlab chiqarish birlashmalarida ham menejmentning muhim elementi 
hisoblanadi.
Rejalashtirish va bashorat qilishning maqsadli funktsiyasi bu– zarur hisob-kitoblar, bashorat 
va dalillar asosida korxona faoliyatining qisqa va uzoq muddatli strategiyasini belgilashdir. 
To’g’ri, bu xodimlar soni 5-10 kishidan 100 kishigacha bo’lgan mikrofirma va kichik 
korxonalarga qaraganda ko’proq yirik korxonalar uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Biroq 
har bir holatda rejalashtirish belgilangan pirovard natijaga erishi uchun yo’naltirilgan 
resurslar (moddiy va moliyaviy) hamda odamlar mehnatini bosqichma-bosqich qamrab oladi. 
Rejalashtirish odatda detalli hisob-kitoblar va ko’rsatmalarga asosan amalga oshiriladi. U bir
tomondan barcha xodimlar uchun vazifalarni (har bir xodim qachon va nima qilishi kerak), 
ikkinchi tomondan rahbariyat uchun ko’rsatmalarni (korxona belgilangan maqsadga erishishi 
uchun qanday boshqaruv qarorlari qabul qilish lozim) belgilab beradi. 
Ishlab chiqilgan reja birinchidan, ishlab chiqarish imkoniyatlari bilan bog’langan bo’lsa, 
ikkinchidan, undagi xato va kamchiliklar minimal bo’lsa, uchinchidan esa, ishlab chiqarish 
rejalashtirilgan mahsulot iste’mol talabiga ega bo’lsa, bu holda rejalashtirishni samarali deb 
hisoblash mumkin bo’ladi. Korxona rahbariyati tasdiqlagan reja buyruq maqomiga ega bo’lib, 
barcha bajaruvchilar uchun majburiy xarakterga ega bo’ladi. 
Korxona miqyosida rejalashtirishning maqsadli funktsiyalari va tarkibini quyidagi sxema 
yordamida aks ettirish mumkin (1-rasm).