Samarqand davlat chet tillar instituti tarjima nazariyasi va amaliyoti fakulteti tarjima nazariyasi va amaliyoti kafedrasi
Maqollarning xalq og’zaki ijodining boshqa janrlariga nisbatan
Yüklə 382,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1.1.1. Maqollarning xalq og’zaki ijodining boshqa janrlariga nisbatan
o’xshash va farqli jihatlari. Maqollar insoniyatning turmush tajribalari zaminida tug`ilgan va xalq donoligini ifodalaydigan qisqa, ko`pincha she’riy formadagi hikmatli so`zlar, 15 chuqur ma’noli iboralar bo’lib, o’ta ixcham, pishiq va puxtaligi bilan xalq og`zaki ijodidagi boshqa janrlardan farq qiladi. A.M. Gorkiy xalq maqollarining roliga yuksak baho bergan edi. «Eng ulug` donolik so`zining soddaligidir»-deb yozadi u. Ularda butun-butun kitoblar mazmuniga teng keladigan fikr va sezgilar mavjud bo`ladi [52; 114 b.]. Bu yerda olim maqol va qo’shiqlarning shakliy ko’rinishlariga, sermazmunligiga baho berib, ularni o’zaro tenglashtiryapti. Lekin biz bu bilan qo’shiq va maqol xuddi bir xil xususiyatga ega janr deb hisoblamasligimiz kerak. Qo’shiq, yor-yor, o’lan kabi lirik janrlarda voqelik shaxsning kechinmalari fonida ifodalansa, xalq maqollarida ana shu kechinmalar haqidagi xulosalar lo’nda ifodalanadi. Demak, lirik janrlarda kechinmadan hukmga qarab, maqollarda hukmdan kechinmaga qarab intilish yetakchilik qiladi. Epik janrlar bo’lmish xalq dostonlari, ertaklari, afsona va rivoyatlari, latifalar, rang- barang obrazlarning xatti-harakati, kechinmalari orqali aks ettirilsa, maqollar voqelikning xulosasini hukmlar orqali aks ettiradi. Demak, maqolda voqealarning kechishi emas, balki ulardagi xulosa va hukm ifodalanadi. Binobarin, epik janrlarda yo’nalish harakat va holatdan hukmga tomon yo’nalgan bo’lsa, maqollarda hukmdan harakat va holat tomon yo’nalganlik boshchilik qiladi [18; 91 b.]. Yuqorida keltirilgan ikki xususiyatdan shu narsa ma’lum bo’ladiki, hajman ixcham bo’lgan maqollarda olam-olam kechinma bayoni ulkan dostonlarga jo bo’luvchi voqealarni o’z ichiga oladi. Boshqacha aytganda, har bir maqolning mazmunidagi real voqelikdagi faktlar orqali ulkan hajmdagi asarlar yaratilishi mumkin. Xalq og’zaki ijodi janrlari sirasida hajmi, tashqi shakliy xossalari hamda voqelikni aks ettirish tarzi jihatidan maqollarga yaqin turuvchi matal, topishmoq kabi janrlar mavjud bo’lib, bu janrlar orasidagi o’xshash jihatlarning ko’pligi tufayli, ular orasidagi farqlarni anglash biroz muammo tug’dirishi mumkin [18; 92 b.]. Bugungi kunda barcha xalqlarning folklorida bu muammolarga duch kelishimiz mumkin. Xuddi o’zbek tilidagi singari ingliz tilidagi maqollarda ham 16 shu masalaga duch kelamiz. Ya’ni, ingliz tilida maqol “proverb“, matal “saying”, va topishmoq “riddle” lar bir – biriga yaqin xalq og’zaki janrlari hisoblanadi. O’zbek xalq maqollar singari ingliz xalq maqollari ham matal va topishmoqlardan quyidagi xususiyatlar orqali keskin farqlanib turadi. Bular quyidagicha: 1. Maqolda fikr aniq, tugal xulosa, lo’nda hukm tarzida ifodalanadi. Matalda esa tugal fikr ifodalanmaydi. Topishmoq shaklan maqollarga yaqin tursa ham, biroq voqelikni aks ettirish tarzi, asosan fikrni jumboqli shaklda yashirib ifodalash bilan maqollardan keskin farqlanib turadi [18; 92 b.]. Bir qarashda maqol va topishmoqlarning yaqqol farqi sezilib turadi. Ammo maqol va matal o’rtasidagi farqni darrov anglash biroz qiyinroq. Xalq og`zaki ijodida maqol bilan bir qatorda matallar ham qo`laniladi. Bu ikki terminning farqini bilish kerak. Matal maqollardan farq qiladi. Matal ko`chma ma’noda ishlatiluvchi xalq majoziy iboralarining bir turidir. Matal o`z ma’nosini boshqa ma’noga ko`chirgan so`z birikmalaridan iborat bo`ladi [18; 92 b.]. Masalan, Aql - ko’rga, ko’z soqovga – til maqolini tahlil qiladigan bo’lsak, ko’r odam aqlli bo’lsa yo’lini topadi ya’ni dono kishi har doim o’z yo’lini topa oladi kabi hukm surilgan. Lekin “ Yüklə 382,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|